I-variant
1. Havoning gorizontal harakatiga ……………….. deyiladi.
A) havo massalari B) shamol C) bulutlar D) yog‘inlar
2. Kecha –kundiz o‘z yo‘nalishini ikki marta o‘zgartirib turadigan shamolga ………..deyiladi.
A) musson shamollar B) passat shamollar
C) briz shamollar D) mahalliy shamollar
3. Bir yida o‘z yo‘nalishini ikki marta o‘zgartirib turadigan shamollar ……………..deyiladi.
A) musson shamollar B) passat shamollar
C) briz shamollar D) mahalliy shamollar
4. Dengiz bo‘yida havo harorati 00C bo‘lganda normal atmosfera bosimi qanchaga teng bo‘ladi?
A) 660 mm B) 700 mm C) 720 mm D) 760 mm
5. Shamol yo‘nalishi qanday asbob bilan aniqlanadi?
A) barometr B) termometr C) flyuger D) gigrometr
II-variant
1. O‘zbekiston hududiga asosiy yog‘inlarni qaysi shamollar keltiradi?
A) musson shamollar B) passat shamollar
C) g‘arbiy shamollar D) mahalliy shamollar
2. Shamol tezligi qanday asbob bilan o‘lchanadi?
A) barometr B) anemometr C) flyuger D) gigrometr
3. Troposfera havosining harorati, namligi, shamollari va boshqa xususiyatiga ko‘ra bir-biridan farq qiladigan katta qismlari………………. deyiladi.
A) havo massalari B) kontinental havo C) bulutlar D) havo bosimi
4. Qayi shamollar ko‘p yog‘in keltiradi?
A) musson shamollar B) passat shamollar
C) g‘arbiy shamollar D) mahalliy shamollar
5. Dengiz bo‘yida havo harorati 00C bo‘lganda barometr naychasidagi simob ustini qanchaga teng bo‘ladi?
A) 740 mm B) 760 mm C) 750 mm D) 790 mm
Test kaliti
I-variant
II-variant
Geografiya
5-sinf
Mavzuning texnologik xaritasi va o‘tkazilish ishlanmasi
Mavzu:
|
IV – chorak 28 - dars
Ob-havo va iqlim
|
Maqsad va vazifalar
|
O‘quvchilarda havo namligi, havodagi suv bug‘i, mutloq namlik haqidagi bilim va tushunchalarni shakllantirishda davom etish; boshlang‘ich sinfda Tabiatshunoslik fanidan ob-havo, ob-havodan darak beruvchi belgilar haqida olgan bilimlarini eslatish; ob-havo elementlari, uning ahamiyati, iqlim, iqlimning geografik kenglikka bog‘liqligi haqida bilim berish.
|
O‘quv materiali mazmuni
|
O‘quvchilarda mavzu asosida bilim va ko‘nikmalarni shakillantirish, geografik atlas, xaritalar va rasmlar bilan ishlashga qiziqish o‘yg‘otish.
O‘quvchilarning savol-javob, xarita bilan ishlash (amaliy mashg‘ulot) orqali yangi mavzuni qay darajada o‘zlashtirilganligi nazorat qilinadi.
|
O‘quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi
|
Shakl: interfaol mashg‘ulot: suhbat-ma’ruza, yakka tartibda, kichik guruh, jamoa bo‘lib ishlash.
Metod: “Aqliy hujum”, “Amaliy mashg‘ulot” “Kichik guruhlar bilan ishlash”, savol- javob, test.
Vosita: Darslik, mavzu bo‘yicha slaydlar, globus, 5-sinf o‘quv atlasi va yozuvsiz xaritalar, tarqatma materiallar, Dunyoning tabiiy (`yoki iqlim) xaritasi, O‘zbekiston Respublikasi iqlim xaritasi.Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.
Nazorat: kuzatish, nazorat savollari, nazorat testlari.
Baholash: rag‘batlantirish, 5 ballik tizim asosida.
|
Kutiladigan natijalar
|
O‘qituvchi: Mavzu belgilangan vaqt ichida barcha o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtiriladi. O‘quvchilarning darsda faolligi oshadi. Ularda fanga nisbatan qiziqish o‘yg‘onadi. Amaliy mashg‘ulotlarni mustaqil bajaradilar, barcha o‘quvchilar yakka tartibda baholanadi. boshqalarga yetkazish, savol va javob berishga o‘rgatiladi.
O‘quvchi: Mavzu yuzasidan yangi bilimga ega bo‘ladilar. Guruhlar bilan ishlashni o‘rganadilar, eslab qolish, ayta olish, ko‘rsata olish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar
|
Kelgusi rejalar
|
O‘qituvchi: Yangi pedagogik texnologilarni o‘zlashtiradi va darsda tatbiq etib, takomillashtirishga erishadi. O‘z ustida ishlaydi. Mavzuni hayotiy voqyalar bilan bog‘laydi va solishtiradi.
O‘quvchi: Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil isshashni o‘rganadi. O‘z fikrini ravon bayon eta oladi. Yangi mavzuga oid qo‘shimcha materiallar topishga harakat qiladi.
|
Mashg‘ulotning borishi
Dars rejasi:
1. O`qituvchining kirish so`zi (1 daqiqa).
2. Guruhlarga bo`linish (2 daqiqa).
3.“Amaliy topshiriq” orqali uyga berilgan mavzu yuzasidan bilimlarni tekshirish (8daqiqa).
4.Yangi mavzu bayoni. (10 daqiqa).
5.Ob-havoning holatidan darak beruvchi belgilarga rasm chizish (7 daqiqa).
6. Guruhlar taqdimoti (10 daqiqa).
7. “Qisqa muddatli test sinovi” (3 daqiqa).
8. Mavzuni mustahkamlash (2 daqiqa).
9. O`quvchilarni rag‘batlantirish va baholash (2 daqiqa).
10. Uyga vazifa.
1. O`qituvchining kirish so`zi (1daqiqa).
Darsning tashkil etilishi:
a) salomlashish, davomatni aniqlash;
b) o`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit yaratish;
2. Guruhlarga bo`linish (2 daqiqa).
O`quvchilar iqlim elementlariga ko`ra 5 ta guruhga bo`linib, joylariga o`tirishadi (emblemalar ilova qilinadi).
I-guruh. Quyosh
II-guruh. Bulut
III-guruh. Shamol
IV-guruh. Yomg`ir
V-guruh. Qor
O`quvchilar bilan birgalikda guruhlarda ishlash uchun amal qilinishi lozim bo`lgan qoidalar ishlab chiqiladi:
Oltin qoidalar:
1. Faollik.
2. Vaqtga rioya qilish.
3. Aytilgan fikrni takrorlamaslik.
4. O`zaro hurmat.
5. To`g`ri javob uchun rag`bat.
6. O`ng qo`l qoidasi.
7. “Bir yoqadan bosh chiqarish”.
8. Intizom.
Ishlab chiqilgan oltin qoidalar doska chetiga osib qo‘yiladi.
3.“Amaliy topshiriq” orqali uyga berilgan mavzu yuzasidan bilimlarni tekshirish (8daqiqa).
Guruhlar o`qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan topshiriqlarni tanlab oladilar. (topshiriqlar ilova qilinadi).
1-topshiriq
Berilgan kuzatuv natijalariga asoslanib havo harorati (15 kunlik) grafigini chizing.
Kunlar
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
t0
|
15
|
17
|
17
|
18
|
18
|
20
|
20
|
20
|
19
|
19
|
21
|
21
|
21
|
18
|
18
|
2-topshiriq
Toshkent shahrida mart oyi davomida shimoldan 2 marta, janubdan 5 marta, sharqdan 5 marta, g`arbdan 5 marta, shimoli – sharqdan 4 marta, janubi – sharqdan 2 marta, shimoli – g`arbdan 4 marta va janubi – g`arbdan 2 marta shamollar esgani kuzatildi. Ushbu hodisalarni “shamol guli” tarzida chizmada ifodalang.
3-topshiriq
Agar yog‘in miqdori 100 mm, namlik koefisenti 0,5 ni tashkil etsa, bug‘lanuvchanlikni aniqlang.
Yechish: 100 \b = 1\2 = 200 mm
4-topshiriq
Yillik yog‘in miqdori 200 mm, bug‘lanuvchanlik 1000 mm bo‘lsa, namlik koefisentini aniqlang.
Yechish: 200 : 1000 = 0,5 % ga teng
5-topshiriq
Toshkent shahrida sentyabr oyi davomida 7 kun bulutli, 2 kun qor, 2 kun yomgirli va 18 kun Quyoshli issiq kun kuzatildi. Ushbu hodisalarni aylana diogramma tarzida ifodalang.
O‘qituvchi tomonidan guruhlarning to‘g‘ri javobi uchun rag‘bat (globus maketchasi) beriladi. ( rag‘bat globuschasi o‘qituvchi tomonidan tayyorlab qo‘yiladiadi).
4.Yangi mavzu bayoni. (Guruhlarning ijodiy yondoshuvi) (10 daqiqa).
Guruhlarga ijodiy yondoshish uchun yangi mavzu yuzasidan topshiriqlar beriladi.
O`qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan topshiriqlar guruhlar tomonidan tanlab olinadi.
( topshiriqlar ilova qilinadi).
Ob-havo va iqlim
-
Ob-havo nima? Ob-havoning asosiy elementlari haqida gapiring.
-
Ob-havo elementlai va hodisalarining o‘zaro bog‘liqligi haqida gapiring.
-
Ob-havoning inson hayoti va mehnat faoliyatidagi ahamiyati haqida gapiring.
-
Ob-havoning holatidan darak beruvchi belgilar haqida gapiring.
-
Iqlimning joyning geografik kengligiga bog‘liqligi haqida gapiring.
5. Ob-havoning holatidan darak beruvchi belgilarga rasm chizish
(7 daqiqa).
Guruhlarga ob-havoning holatidan darak beruvchi belgilarga kunlik kuzatuv natijalri va ko‘rsatilgan filmdan foydalangan holda rasm chizish topshirig‘i beriladi.
6. Guruhlar taqdimoti (10 daqiqa).
Ijodiy yondoshish uchun yangi mavzu yuzasidan tayyorlangan ma’lumotlar va ob-havoning holatidan darak beruvchi belgilarga chizilgan rasmlar asosida guruhlar o‘rtasida bajarilgan topshiriqlar almashinib ko‘rib chiqilib guruhlar taqdimoti o‘tkaziladi.
-
Ob-havo deb troposferaning biror joydagi ayni paytdagi yoki ma’lum bir vaqtdagi (sutka, hafta, oy, fasldagi) holtiga aytiladi. Ob-havoning asosiy elementlari – harorat, namlikva havo bosimidir. Troposferada ob-havo elementlariga bog‘liq ravishda shamol va bulutlar hosil bo‘ladi, yog‘inlar yog‘adi.
-
Ob-havoning barcha elementlari va hodisalari o‘zaro bog‘langan bo‘lib, biror elementning o‘zgarishi boshqa elementlarning va butun ob-havoning o‘zgarishiga olib keladi. Masalan, bahorda erta bilan Quyosh chiqishi oldidan havo salqin, shamilsiz bo‘ladi. Quyosh ko‘tarilishi bilan Yer yuzasidagi havo isib yuqoriga ko‘tariladi, big‘lanishkuchayadi. Iliq havo yuqoriga ko‘tarilib sovuydi. To‘p- to‘p va yomg‘irli to‘p-to‘p bulutlar hosil bo‘ladi. Ba’zan yomg‘ir ham yog‘ib o‘tadi. Agar ob-havo bir necha kun o‘zgarmay bir xilda tursa, u barqaror ob- havo deyiladi.
-
Ob-havoning inson hayoti va mehnat faoliyatida oldindan qanday bo‘lishini bilish juda zarur. Bunda troposferaning holati haqidagi ma’lumotlar kerak bo‘ladi. Bunda bizga meteorologik stansiyalar va kosmik yo‘ldoshlardan olingan ma’lumotlar tayanish lozim.
-
Ob-havoning holatidan darak beruvchi belgilarga masalan, yangi oy tug‘ilishi arafasida ob-havo o‘zgaradi; oy o‘tov tiksa-havo aynishi mumkin; tunda va ertalab shudring tushsa – havo ochiq bo‘ladi; osmonda patsimon bulutlarning suzib yurishi – uzoq davom etadigan yomg‘ir belgisi; olcha daraxtlarining bargi to‘kilmasdan qor yoqqan bo‘lsa-da, haqiqiy qish boshlanmaydi; asalarilar uchib ketmay inida g‘uvillashib tursa, havo aynib yomg‘r yog‘ishi mumkin; agar terak barglari kuzda uchidan sarg‘aya boshlasa, bahor erta keladi.
-
Ob- havoning biror joyga xos bo‘lgan ko‘p yillik rejimiga iqlim deyiladi. U avvalo joyning geografik kengligiga bog‘liq. Masalan, ekvatorga yaqin yerlar Quyoshdan eng ko‘p issiqlik oladi. Qutublarga yaqin o‘lkalarni esa Quyosh eng kam isitadi. Buning natijasida esa Yer yuzida issiqlik mintaqalri vujudga keladi. Bular tropik, ikkita mo‘tadil va ikkita sovuq mitaqalar. Qish sovuq, yoz issiq va yog‘in kam yog‘adigan iqlim kontenental iqlim deb ataladi.
7. O‘quvchilarni o‘tilgan yangi mavzu yuzasidan olgan bilim, ko‘nikma va malakalari qisqa muddatli test savollari orqali tekshirilib ko‘riladi. (test savollari ilova qilinadi)
8. Mavzuni mustahkamlash. (2 daqiqa)
O‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘qituvchi tomonidan o‘quvchilarning taqdimotiga yakun yasaydi va o‘quvchilar tomonidan bergan javoblardagi kamchiliklarni to‘ldirilib, guruhlarning to‘g‘ri javoibi uchun rag‘bat bayroqchasi beriladi.
9.O`quvchilarni rag‘batlantirish va baholash (2 daqiqa)
Dars yakunida guruh o`quvchilari to`plagan globus (maketchalari) sanaladi, g`olib guruh aniqlanadi va rag`batlantiriladi. Guruhlarga darsdagi ishtirokiga qarab ”Eng zukko guruh”, ”Eng faol guruh”, ”Eng intizomli guruh” ”Eng hamjihat guruh”, ”Eng chaqqon guruh” nominasiyalari o`z egalariga topshiriladi.
10. Uyga topshiriq:
Izoh: O‘qituvchi oldindan oq (vatmin) qog‘ozga uyga vazifa yozib osib qo‘yadi.
Darslikdan 25- mavzuni o‘qib, ob-havoning aynishidan darak beruvchi belgilarga rasm chizib kelish.
Dars davomida ”Amaliy mashg‘ulot”, “Guruhlar bilan ishlash”, usulidan keng foydalanganda o‘qituvchi o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishadi. O‘quvchilar og‘zaki va amaliy mashg‘ulotlarni mustaqil bajaradilar, boshqalarga yetkazish, savol va javob berishga, vaqt reglamentiga rioya etishga o‘rgatiladi.
O‘quvchilarni o‘tilgan yangi mavzu yuzasidan olgan bilim, ko‘nikma va malakalarni aniqlash uchun test savollari
I-variant
1. Ob-havoning asosiy elementlarini belgilang.
A) harorat, yog‘in, shamol
B) harorat, yomg‘ir, qor
C) namlik, shamol , bosim
D) namlik, harorat, havo bosimi.
2. Iqlim nima?
A) troposferada ob-havoning doimiy o‘zgarishi
B) ob-havoning ma’lum joyga xos bo‘lgan fasliy o‘garishi
C) ob-havoning muayyan joyga xos bo‘lgan ko‘p yillik rejimi
D) ob-havoning biror joyga xos bo‘lgan mavsumiy va yillik rejimi.
3. Ob-havo deb nimaga aytiladi?
A haroratning doimo o‘zgarib turishi
B) troposferada ob-havoning tez-tez o‘zgarib turishi
C) troposferaning muayyan bir vaqtdagi va shu joydagi (sutkalik, hafta, oy, fasldagi) holati
D) stratosferaning biror vaqtdagi va aynan shu joydagi sutka va haftalik holati.
4. Qish sovuq, yoz issiq va yog‘in kam yog‘adigan iqlim …………… deb ataladi.
A) dengiz iqlimi
B) kontenental iqlim
C) issiq iqlim
D) tropik iqlim.
5. Havoda hosil bo‘ladigan yog‘inlar qaysilar?
A) shudring, qirov
B) yomg‘ir, qor
C) do‘l, yomg‘ir
D) qirov, qor.
II-variant
1.Kechqurun qalin shudring tushsa havo qanday bo‘ladi?
A) Havo yopiq shamol bo‘ladi
B) Osmon bulutli va bo‘g‘iq bo‘ladi
C) Chang to‘zon va shamol bo‘ladi
D) Havo ochiq-sеrquyosh bo‘ladi.
2.Qyosh botish oldidan havo och sariq rangda bo‘lsa, ertasi havo qanday bo‘ladi?
A) Bulutli va qattiq shamol bo‘ladi
B) Havo ochiq bo‘ladi
C) Ertasi kuni yomg‘ir yog‘adi
D) Havo soviydi.
3. Ertalab va kеchqurun kamalak ko‘rinsa havo qanday bo‘ladi?
A). Ertalab havo ochiq bo‘ladi,
kеchqurun yomg‘ir yog‘adi.
B) Ertalab ko‘rinsa yomg‘ir yog‘adi,
qеchqurun ko‘rinsa havo ochiq bo‘ladi
C) Ertalab havo sovo‘q,
qеchqurun issiq bo‘ladi.
D) Ertalab qirov tushadi,
kеchqurun havo ochiq bo‘ladi.
4. Yozda daraxtda sariq barglar paydo bo‘lsa, quz qanday keladi?
A) Kuz kеch boshlanadi
B) Kuz issiq va quruq kеladi
C) Kuz barvaqt boshlanadi
D) Kuz iliq kеladi.
5. Tunda va ertalab shudring tushsa havo qanday bo‘ladi?
A) havo ochiq bo‘ladi
B) havo bulut bo‘ladi
C) shamol bo‘ladi
D) sovuq bo‘ladi.
Test kaliti
I-variant
II-variant
| 