Kurs jumisinin maqseti: turli jas toparlarda balalardi sanawga uyretiw waziypalarin uyreniw.
Kurs jumisinin obyekti: Mektepke shekemgi talim-tarbiya processi.
Kurs jumisinin predmeti: Mektepge shekem tálim shólkemlerinde tálim hám tárbiya beriwdi jetilistiriwde pedagogikalıq texnologiya metodınan paydalanıwdıń mazmunı, faktorları hám pedagogikalıq shárt- sharayatları.
Kurs jumisinin waziypalari:
- Temaǵa tiyisli pedagogikalıq, psixologiyalıq, filosofiyalıq baǵdarın daǵı dereklerdi úyreniw, analiz qılıw hám ulıwmalastırıw
- tálim hám tárbiya beriwdi shólkemlestiriwde pedagogikalıq texnologiyanıń aktuallıǵın dalillew.
I-BAP. BALALARDÍ SANAWǴA ÚYRETIWDIŃ TEORIYALIQ TIYKARLARI.
1.1. Balalarda san-sanaq túsinigin qáliplestiriw hám sanawǵa úyretiw basqishlari.
San- sanaq boyınsha qıyallardı qáliplestiriw hám olardı esaplaw ámelleri menen tanıstırıw
«San-sanaq» bólimi «Elementar matematikalıq qıyallardı qáliplestiriw» bóliminiń tiykarǵı ózegi bolıp tabıladı. Mektepge shekem jas daǵı balalardıń usı bólim programmalıq máselelerin ózlestiriwleri mekteptiń baslanǵısh klasslarında olardıń matematikanı sanalı ózlestiriwleriniń girewi bolıp tabıladı.
San-sanaq waqit. Mektepge shekemgi jasdaǵı balalardı oqıtıw ayriqsha ózgeshelikke iye. Mektepge shekemgi jasta sheshiliwi kerek bolǵan wazıypalar sheshilmese, mektepte oqıtıw tabıslı bolmaydı. Bul wazıypalardan biri anıq bilimler hám oylaw usıllarınan abstrakt bilim hám usıllarǵa ótiwden ibarat. Bul qıylı ótiw dárejesi, ásirese, matematika oqıtıw ushın zárúr bolıp tabıladı.
Balada onday dárejediń bolmawi yamasa jetkilikli bolmawi óz-ara qıyınshılıqqa alıp keledi. Bir tárepden, mektepge shekemgi jasdaǵı balalar kóbinese mektepke abstrakt matematikalıq usıllardı iyelegen halda keledi, bulardıń jónge salıw júdá qıyın boladı. Ekinshi tárepden, balalar mektepte abstrakt bilimlerdi iyeler eken, kóbinese olardı formal, túp mazmunın túsinip jetpegen halda ózlestiredi. Sol sebepli de anıq shárt - sharayatlarda matematikalıq bilimlerdi qollanıw múmkinshiligi júdá sheklengen boladı.
Usınıń sebepinen mektepge shekemgi tálim jasındaǵı balalardı oqıtıwdıń zárúrli wazıypası matematikalıq abstraktlawlar menen anıq bolmıs arasındaǵı baylanıslılıqtı támiyinleytuǵın bilim hám háreketlerdiń aralıq dárejesin qáliplestiriwden ibarat bolıwı kerek.
Tekseriwler sonı kórsetedi, mektepke shekemgi jasdaǵı balalarǵa matematika oqıtıwda ótiw dárejesi mazmunı tómendegilerden ibarat :
Birinshiden, sonday iskerlik hám máselelerdi ózlestiriw kerek, olarda matematikalıq operatsiyalardı qóllawdıń zárúrligi balalarǵa ayqın kórinip turadı. Bul bir tárepden, balanıń ámeliy iskerligi menen tikkeley baylanıslı (teńlestiriw, salıstırıwlawǵa tiyisli) máseleler, ekinshi tárepden, olarǵa sonday shártler kiritiledi, bunda usı máselelerdi matematikalıq qurallardan paydalanbay turıp (mısalı, keńislik ajıratıp qoyılǵan eki jıynaqtı ámelde teńlestiriw) ámelge asırıw múmkin bolmaydı.
Ekinshiden, ortalıqtıń sonday munasábetlerin ajıratıw kiredi, bul munasábetlerdi qollanıw balaǵa konkret buyımlardan matematikalıq obiektlerge ótiw (mısalı, buyımlardı málim belgileri boyınsha gruppaǵa kirgiziw hám sol tiykarda jıynaq munasábetlerin, teńlik-teńsizlik munasábetlerin, bólek putun munasábetlerin payda etiw) imkaniyatın beredi.
Tekseriw nátiyjeleri sonı kórsetedi, matematikalıq operatsiyalar mektepge shekem jasda ózlestirilgen sonday máseleler hám munasábetler tiykarında kiritilse hám qayta islensa, matematikanı iyelew natiyjelilew boladı. Yaki hádden tıs anıqlıq, yamasa matematikalıq bilimlerdiń formalligi sebepli payda bolatuǵın qıyınshılıqlar usı halda payda bolmaydı.
Mektepge shekemgi jasdaǵı balalardı oqıtıwda matematikalıq bilimler quramın tekseriw teńlik-teńsizlik, bólim-pútkil munasábetleri, tikkeley bolmaǵan teńlestiriw sanaq hám arifmetik ámellerdi tolıq hám sanalı ózlestiriw ushın tiykar bolatuǵın ápiwayı máseleler hám munasábetlerdiń ózinen ibarat ekenin kórsetdi. Bul munasábet hám máselelerdi (olardıń eń ápiwayı formaların ) balalar 3 jastan baslap tusine baslaydı. Olar bunday shınıǵıwlarǵa úlken qızıǵıwshılıq penen jandasadi, tap bulmandıń ózinde ózlestirgenleri (teńlik, bólim-pútkil hám taǵı basqa munasábetleri) in oyınlarǵa kóshiredi, turmısda ámeliy jumıslar qılıwda paydalanadı, bir-birlerine (úlken hám tayarlaw toparı balaları ) soǵan uqsas máselelerdi usınıs etedi.
Kishi gruppada san- sanaq boyınsha qıyalların qáliplestiriw hám olardı esaplaw ámelleri menen tanıstırıw
San-sanaq. Balalarǵa bólek predmetlerden gruppa payda etiwdi (barlıq qızıl, barlıq sarı, barlıq domalaq hám basqa predmetlerdi gruppalaw ), gruppadan bir predmetti ajıratıwdı, “kóp”, “bir”di parıqlawdı, xanada qaysı predmetler kóp, qaysı birligin, “birden”, “bir ham” sóz dizbegilerin túsiniwdi úyretiw.
Jıynaq quramına kiretuǵın predmetlerdiń muǵdarına kóre gruppalardıń teńligi hám teń emesligin parıqlaw, bir predmetti ekinshisiniń ústine yamasa astına qoyıp salıstırıwlawdı úyretiw.
“Kóp”, “kem”, “teń”, “sonsha” sıyaqlı sózlerdi túsiniw hám sóylewde óz ornında qóllawdı, “qansha?” sorawiniń mánisin túsiniwdi úyretiw.
Dógerek - átiraptan bir hám kóp predmetlerdi tabıwǵa úyretiw.
2 ge shekem sanawǵa 2 zatlardıń sanın aytıwǵa úyretiw. Mısalı, “Bir, eki-eki ǵoza”, “Bir, eki-eki alma. Eki dosqa eki alma kerek”.
Mektepke shekemgi jasdaǵı kishi gruppa balaların sanaqqa úyretiwdegi bas wazıypalardan biri bir jıynaq elementlerin ekinshi jıynaq elementleri menen salıstırıwlaw, salıstırıw jolı arqalı balalardı jıynaqlardı salıstırıwlawǵa úyretiwden ibarat. Bul dáslepki basqısh kelesinde sanaq iskerligin rawajlandırıwda úlken áhmiyetke iye. Bala muǵdarlıq salıstırıwlaw usılların iyeleydi. Bala sanawdı bilmeydi, usınıń sebepinen ol aldın salıstırıwlanıp atırǵan jıynaqlardıń qaysısi kóp, qaysisi kem ekenin, yamasa olar teń quwatlı ekenin anıqlawdı úyrenedi. Balalarda kelesinde matematikalıq qıyallardı rawajlandırıw kóp tárepten sanaqqa úyretiwdiń baslanǵısh dáwirine baylanıslı.
Kishik gruppada tárbiyashi balalarda jıynaq bólek bir jınslı elementler (buyımlar ) kompleksi haqqındaǵı oyda sawlelendiriwdi rawajlandırıwı kerek.
Oqıtıwdı buyımlardıń sapa, ózgesheliklerin ajıratıwǵa tiyisli shınıǵıwlardan baslaw kerek. Mısalı, bir qansha
oyınshıqlar ishinen tap tárbiyashi qolıdaǵı sıyaqlı oyınshıqtı tabıw usınıs etiledi, «Tap sonday kubti (bayraqshanı, shardi) ber». Sonnan keyin hár túrlı reńli (ólshemli, forma daǵı ) 2—3 buyım arasınan tap sol reńdegi (ólshemli, forma daǵı ) buyımdı tańlaw tapsırig'i beriledi.
Balalar 5 -6 jasqa kelip, sanaq operatsiyasın úyrenip alǵannan keyin sanlardıń izbe-izlik munasábetin sanalı rawishte ózlestire baslaydı.
Balalar ushın hár bir san, ózinen aldın kelgen sannan bir úlken hám ózinen keyin kelgen sannan bir kishi ekeni anıq bile baslaydı.
Natural sanlar qatarı tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye esaplanadı.
Hár bir san bir- birinen birge kóp yamasa birge kem boladı : 3 sanı 4 sanınan 1 ge kem, 4 sanı 3 bolsa 1 ge kóp.
Bir san hesh qanday sannan keyin kelmeydi. 2-den, hár bir sannan keyin birǵana san keledi. Mısalı : 3 sanınan keyin 4 sanı.
Nátiyjede balalardıń pikirlew protsessi, intellektual rawajlanıwı joqarı dárejede jetilistiredi, anıq materiallar menen ǵana ámel etiwden abstrakt túsiniklerge ótiledi, yaǵnıy sanlardıń ózi menen ǵana ámel ete alıw múmkinshiligi tuwıladı.
1. Jas balalardıń túrli jıynaqlar menen gúmira bolıwı daǵı ámeliy iskerligi dáwirinde ayırım elementlerden shólkemlesken jıynaqlardı pútkil bir obiyekt formasında oyda sawlelendiredi.
Ilimiy izertlew nátiyjesinde, ámeldegi bolǵan ayırım teoriyalıq jaǵdaylardı ulıwmalastırıp tómendegi juwmaqqa keliw múmkin.
2. Balalarda quram tapqan kóp jaǵdaylar túsinikleri elementlerdi bir-birine uyqas munasábette qoya biliwdi úyreniw degi ámeliy kónlikpelerine tıykarlanıp, 4 jasdaǵı balalar gruppasında sanaqqa úyretiwde sanlardı ańlatıw baslanadı.
4-5 jasar balalar gruppasında, túrli analizatorlar járdeminde balalardıń sanaq ilmiy tájriybelerin taǵı da asırıw menen, olarǵa qatar sanlar arasındaǵı tuwrı hám teris munasábetler tusintiriledi.
6 jasar balalar gruppasında qońsılas sanlar arasında munasábetlerdi túsindiriw taǵı da tereńlestirilip, balalar san, funkciyanı orınlawı, yaǵnıy muǵdardı hám tártipti kórsetiwi menen tanısadı.
Bunıń menen balalar sanasında sanlar qatarı qatań bir sistemada bolıwı túsinigi qáliplesip, hár bir sannıń quramı ózinnen kishi eki sannan ibarat bolıwı da uyretiledi.
Bul jol menen berilgen maǵlıwmatlar balalardı arifmetik ámellerdi túsiniw hám ózlestiriwge tayarlaydı.
Balalarǵa tálim beriw programmasındaǵı bunday izbe-izlik tártibi balalardı konkret zatlar menen baylanıslı bolǵan sanaq iskerliginen sanlar menen ǵana islew, yaǵnıy esap iskerligine kóshiw imkaniyatın tuwdıradı.
Ilimiy tekseriwler nátiyjesinde anıqlanıwınsha, balalardıń sanaq iskerliginiń rawajlananiwi tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı :
1- basqısh. Bul basqıshda balalar birdey zatlar kompleksi menen jumıs kórip, olardı ajratadı hám bir orınnan ekinshi jayǵa alıp qoyıp nelerdi bolıp tabıladı quradilar.
2 - basqısh. Bul basqıshda balalar bir jıynaq elemetlerin ekinshi jıynaq elementleri menen salıstırıw mamanlıǵın ámeliy iyelep, elementlerdiń óz-ara bir bahalı munasábette bolıwın anıqlay baslaydı.
3 - basqısh. Bul basqıshda balalar sanaq operatsiyasın iyelep baslap, salıstırılıp atırǵan jıynaqlar elementlerin sanap, sanlardı orınlı islete baslaydı.
4-basqısh. Bunda balalar qońsılas sanlar arasındaǵı tuwrı hám teris munasábetlerdi anıqlaydı, san túsinigin tereńrek ózlestirip, natural sanlar qatarı málim bir sistema ekenin bilip aladı.
|
