Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism.
II. O`tilgan darsni so`rash va baholash:
1. Kasblarga oid mehnat turlarini ayting.
2. “Odam-tabiat” tipiga kiruvchi kasblarga misol keltiring .
3. “Odam-texnika” tipiga kiruvchi kasblarga misol keltiring.
4. “Odam-odam” tipiga kiruvchi kasblarga misol keltiring.
5. “Odam-belgili tizim” tipiga kiruvchi kasblarga misol keltiring.
6. “Odam-badiiy obraz” tipiga kiruvchi kasblarga misol keltiring.
III. Yangi mavzuni bayon qilish.
Reja:
1.
Kasb tanlashda o`z salomatligi, ahvolini hisobga olish.
2.
Mehnat sharoitini odam organizmiga ko`rsatadigan ta`siri.
3.
Kasbga yaroqlilik.
4.
Kasbga yaroqsizlik.
Biror kasbni tanlashda inson salomatligi katta ahamiyatga egadir. Agar
kishining salomatligi yaxshi bo`lmasa, u muayyan kasbda ishlashi uchun vrachlar
xulosasi bo`yicha yaroqli emas, deb topilgan bo`lsa o`sha
kishi mazkur kasbga
yaroqsiz deb hisoblanadi. Buning ma`nosi shuki, kishi mazkur ishni yo mutlaqo
bajara olmaydi yoki bu ish uning sog`ligidagi (hozircha, balki uncha sezilmaydigan)
o`zgarishlarni ko`paytirib, dardini kuchaytiradi.
Kishining salomatligi ma`lum bir kasb talablariga muvofiq kelish-kelmasligini
aniqlash – vrachning vazifasidir. Shuning uchun ham ishga yoki o`quv yurtiga
kirayotgan har bir kishi, albatta tibbiy ko`rikdan o`tadi. Lekin ko`pincha shunday
bo`ladiki, kishi o`zining nazarida kasb tanlab bo`lganidan keyin bunday tibbiy ko`rik
amalga oshiriladi. Keyin afsuslanib yoki iztirob chekib yurmaslik uchun o`z vaqtida
vrach bilan maslahatlashib olish muhim ahamiyatga egadir. Kasb tanlayotgan har bir
kishi o`z organizmi uchun noqulay deb hisoblanadigan omillarni bilib olmog`i kerak.
Bu hol unga o`z imkoniyatlarini to`g`ri baholashga yordam beradi. Xo`sh, bular
qanday omillar? Ba`zi hollarda bular – katta jismoniy nagruzkalar,
optimal
mikroiqlimdan chekinilgan vaqtlar (haroratning past yoki yuqori bo`lishi) hisoblansa,
boshqa hollarda bu omillar ortiq darajadagi chang-to`zondan, shovqin va
tebranishdan, uchunchi bir hollarda esa zaharli moddalarni ishlatishdan iborat bo`ladi
va h.
Mehnat sharoitini odam organizmiga ko`rsatadigan ta`siri bo`yicha kasblarni
to`rt guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga mehnat sharoiti maishiy kasblarga
yaqin bo`lgan kasblar kiradi. Misol tariqasida soat ishlab chiqarish bilan, maishiy
xizmat ko`rsatish bilan bog`liq bo`lgan kasblarni keltirish mumkin.
Bu ishchi
kasblari ichida eng ko`p sonli guruhdir. Ikkinchiguruh kasblari, masalan, oshpazlik
kabi ishlab chiqarish omilining mo`tadil yoki notekis ta`sir etishi bilan bog`liq
bo`lgan kasblardir. Bunday kasblar bo`yicha ishlagan vaqtda organizmga vaqtincha
yuqori darajadagi havo harorati, namlik va boshqa shu singari omillar ta`sir
ko`rsatadi. Bu esa tomir urishning tezlashib ketishiga, ter ajralib chiqishining
kuchayishiga sabab bo`ladi.
Binobarin, bunday kasblarni faqat termoregulyasiyasi
yaxshi bo`lgan kishilargagina, shuningdek, yurak-tomir tizimida, nafas organlarida
kasalligi bo`lmagan kishilargagina tavsiya etish mumkin. Uchinchi guruhga har hil
noqulay ishlab chiqarish omillarining yig`indisixarakterli bo`lgan kasblar kiradi.
To`qimachi kasbini bunga misol qilib keltirish mumkin. Yuragi, o`pkasi,
eshitish
organlari, tayanch harakat apparati kasal bo`lgan (yoki kasallik alomatlarigamoyillik
sezilgan), ko`zi yaxshi ko`rmaydigan kishilar uchun bu kasb to`g`ri kelmaydi.
To`rtinchi guruh og`ir va zararli mehnat sharoiti bilan bog`liq bo`lgan kasblardan
iborat. Masalan, elektr payvandchi, po`lat quyuvchi va boshqalar ana shunday
kasblar qatoriga kiradi.
Bizning davlatimiz har bir kishining sog`lig`i to`g`risida g`amxo`rlik qiladi,
kasb kasalliklarining oldini olish bo`yicha tadbirlar tizimini amalga oshiradi.
Ishchilarga bir qator engilliklar yaratib berilgan ishlab chiqarish korxonalari hamda
kasb-hunarlarning ro`yxati belgilab chiqilgan va tasdiqlangan. Mana shu ro`yxatga
kirgan kasbda ishlovchi kishilar tegishli imtiyozlardan foydalanadilar: ular uchun
qisqartirilgan ish kuni, qo`shimcha ta`til,
parhez taomlar, 45-50 yoshdan boshlab
nafaqa bilan ta`minlanish hquqi va boshqa shu singari imtiyozlar berilgan.
Biror kasb tanlanayotgan vaqtda tibbiy ko`rsatkichlarning to`g`ri kelmasligi
eng avvalo kasallik harakteri bilan belgilanadi. Tanlangan kasbga sizning
sog`lig`ingiz to`g`ri kelish-kelmasligi haqidagi hulosani faqat vrach berishi mumkin.
Biroq shini ham nazarda tutish kerakki, turli kasalliklarga organizmning qarshilik
ko`rsatish imkoniyatlari juda katta bo`lib, odam o`zi sevgan kasbini egallash uchun
butun iroda kuchini ishga solib kasallikni engishi mumkin. Har bir kishi yoshligidan
boshlab o`z salomatligi to`g`risida o`ylashi, gigiena sohasidagi bilimlarini,
birinchi
tibbiy yordam ko`rsatish malakalarini egallab olishi, sog`lom turmush tarzi bilan
yashashni organib olmog`i kerak.
Organizmni chiniqtirish, sport bilan shug`ullanish, mehnat va dam olish,
ovqatlanish rejimiga rioya qilish, o`z bo`sh vaqtini oqilona tashkil etish va boshqa
shunga o`xshashtadbirlar jismoniy jixatdan baquvvat va sog`lom bo`lib o`sishning
zarur shartlaridir.Sog`lom bo`lib o`sishni istagan kishi
spirtli ichimliklar ichish,
chekish va giyohvandlik qilish singari yaramas odatlardan batamom voz kechishi
kerak, albatta. Chunki bular organizmga nihoyatda zararli ta`sir ko`rsatadi: sog`liqni
izdan chiqaradi, qiziqish doirasini toraytiradi, aqliy faollikni pasaytiradi va
nihoyatshaxsni tamazzilga olib keladi.
Kasbga yaroqlilik – odam bilan uning ishi, ksabi o`rtasidagi o`zaro
muvofiqlikdir. Ayni mana shu muvofiqlik bo`lgan taqdirdagina “odam-kasb”
fo`rmulasini ro`yabga chiqarish imkonini tug`iladi. Mana shungay o`zaro munasabat
xususida to`xtalib o`tamiz.
Har qanday kishining o`zigagina xos bo`lgan muayyan shaxsiy fazilatlar,
xususiyatlar mavjud bo`ladi. Tanlanayotgan kasbning shaxsga xisbatan qo`yayadigan
talablariga mana shu shaxsiy sifatlar qau darajada mos
kelishiga qarab odamning u
yoki bu kasbga yaroqliligi ro`g`risida bir qarorga kelish mumkin. Kasbga
yaroqlilikni to`rt xil darajaga bo`lib, ularni bir-biridan farq qilishi mumkin.
