Международный научный журнал №7 (100), часть 1 «Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
927 
чєқарєшда сармоя сєфатєда фоѕдаланєш юқорє єқтєсодєѕ ўсєшнє таъмєнлашє
мумкєн ҳолда, Фѓбекєстонда яратєлган мавђуд шарт - шароєтда бунєнг ҳоѓєрча 
ємконєятларє чегаралангандєр. Шу бєлан бєрга, республєкада тадбєркорлєк 
туѓєлмаларєнєнг єнвестєцєон лоѕєҳаларє учун хусусєѕ маблаґларнє ђалб 
қєлєшнєнг қатор реал ємконєятларє мавђуд бўлєб, улар єқтєсодєѕ ўсєшга єђобєѕ 
таъсєр этєшє мумкєн. Таъкєдлаш ђоєѓкє, аҳолє маблаґларє бутун дунёда 
єнвестєцєялаш учун асосєѕ манба бўлєб ҳєсобланадє.
Республєкамєѓда аҳолє маблаґларєнєнг єнвестєцєяга ђалб қєлєнєшє бошқа 
манбаларга нєсбатан кам мєқдорнє ташкєл этадє. Аҳолє маблаґларєнєнг 
єнвестєцєяда қатнашувє 1997 ѕєлда 8,9%нє ташкєл этган бўлса, 2000 ѕєлда у 
ђамє єнвестєцєя ҳађмєнєнг 12,0% улушєнє эгалладє ва 2004 ѕєлда 12,4%нє ташкєл 
этдє. 2019 ѕєлда бу кўрсаткєч 9.8%нє ташкєл этган ҳолда, 2020 ѕєлга эътєбор 
қаратсак, аҳолє маблағларє ҳєсобєдан ђамє асосєѕ капєталга єнвестєцєяларнєнг 
8,9%є ўѓлаштєрєлган. Бу эса ўтган ѕєллар мобаѕнєда аҳолє маблағларє бєлан 
умумєнвестєцєон фаолєятда єштєрок этєш умуман ўсмаганлєгєнє, балкє ѕєллар 
мобаѕнєда пасаѕганлєгєнє кўрамєѓ.
Аксєнча, етакчє мамлакатлар тађрєбасє, аѕнєқса АҚШда аҳолє маблаґларє 
єнвестєцєяда єшлатєлєшєнєнг юқорєлєгє бєлан ађралєб турадє*7+. АҚШда у ђамє 
молєявєѕ актєвларнєнг 70%єнє ташкєл этадє. Уларнєнг улушє давлат маблаґларє ва
тєђорат банкларє улушєга қараганда 5 баробар кўпроқдєр 
Японєяда ҳам аҳолє єнвестєцєядагє ђуда катта молєявєѕ актєвлар эгасєдєр. 
Уларда ҳам бу маблаґлар АҚШдагє кабє тўлєқ єнвестєцєяга ѕўналтєрєладє. 
Ҳоѓєргє паѕтда, Фѓбекєстонда аҳолєнєнг єнвестєцєяланмаган маблаґларєнєнг
ортєб борєшє куѓатєлмоқда. Бу кредєт-молєя муассасаларєнєнг боѓор талабларєга 
хос равєшда фаолєят кўрсата олмаётганлєкларє натєђасєдєр. Оқєбатда, бу 
маблаґлар банк ва бошқа молєя єнстєтутларєда ђалб этєлмаѕ, улар кўчмас мулк ва 
қадрлє валюталарга аѕланмоқда. Кеѕнс таъбєрє бєлан аѕтганда "сармоядорлар 
маблаґларнє сарфлашнє єстасалару, аҳолє эса кўпроқ ђамґарма тўплаш бєлан овора 
бўлсалар, бу ҳолда ђамґарма ѕєґувчєлар муаффақєятсєѓлєкка учраѕдєлар" *8+. Ёкє, 
М.Қ.Пардаев таъкєдлаганєдек, “ортєқча маблағнє аҳолєда бўлса ҳам, корхонада 
бўлса ҳам сақлаб ўтєрєш керак эмас экан. Унє єнвестєцєяга қўѕєш лоѓєм. Акс ҳолда 
фақат пулнє (маблағнє) сақлаб турган субъект эмас, балкє ҳамма ютқаѓадє"*4]. 
Шунєнг учун, аҳолє маблаґларєнєнг єнвестєцєяда қўлланєлєшєда банклар ва 
бошқа молєя муассасаларє томонєдан кенг шарт-шароєт яратєлєшє лоѓєм (масалан, 
аҳолє ђамґармаларєнє банк кредєтларєга аѕлантєрєш ва шу ҳєсобда 
єнвестєцєяларнє молєялаштєрєш, аҳолєнєнг қємматлє қоґоѓларнє харєд этєшдан 
манфаатдорлєгєнє ошєрєш). Ёкє, бюдђетдан ташқарє фондларнє кєчєк 
корхоналарнє молєялаштєрєш учун маблаґлардан фоѕдаланєшнєнг бєр кўрєнєшє 
сєфатєда бу фондларга хусусєѕ сармоядорларнє маблаґєнє даромадлє 
облєгацєялар чєқарєш бєлан ђалб қєлєш бу борада ємконєятлє тадбєрлардан бєрє 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
928 
бўлєшє мумкєн, ҳамда, бу фондлар қошєда хусусєѕ маблағларнє ђалб қєлєш 
ҳуқуқєга эга бўлган махсус туѓєлмаларнєнг очє-лєшє мақсадга мувофєқ бўлар эдє.
Давлат эса, бундаѕ шарт-шароєтларнєнг яратєлєшєнє қўллаб-қувватлаш бєлан 
бєрга, аҳолє маблаґларє бєлан єшлаётган молєя муассасаларєга қатор солєқ
ємтєёѓларє ва давлат кафолатєнє берєш бєлан кўмак кўрсатєшє мумкєн. 
Хусусєѕ єнвестєцєянє раґбатлантєрєшнєнг махсус дастагє бўлєб давлат 
тєђорат кафєллєгє (бу амалєёт асосан хорєђєѕ єнвестєцєяда қўлланєладє) тєѓємє 
ҳєсобланадє. Наѓарємєѓда, єнвестєцєон лоѕєҳанє бевосєта молєялаштєрєшга 
кафєллєкнє берєшнє давлат томонєдан қўллаб-қувватланєшє ҳам давлат, ҳам 
хусусєѕ сектор манфаатларєга мос келадє. Бундаѕ ҳолда, қуѕєдагє асосєѕ 
ваѓєфалар ўѓ ечємєнє топадє: 
- єнвестєцєон лоѕєҳаларга молєя ресурсларєнє ђалб қєлєш орқалє давлат 
мулкєдан фоѕдаланєш самарадорлєгє анчагєна ўсадє; 
- молєявєѕ ресурс бєлан таъмєнлашнєнг давлат кафолатє натєђасєда 
єнвестєцєядан фоѕдаланєш, тадбєркорлєк фаолєятєнє молєявєѕ ђєҳатдан 
ђонлантєрадє; 
- қўѕєлган маблаґларнє қаѕтарєб берєшда тадбєркорларда ђавобгарлєк 
ҳєссєнє ошєрадє. 
Юқорє таваккалчєлєк шароєтєда давлат кафєллєклар берєш ѕўлє бєлан 
сармоя қўѕєш ва сармоядорларнєнг манфаатдорлєгєнє ошєрєшє мумкєн ва бу 
хорєђєѕ капєталнє ҳам ђалб этєшнєнг самаралє усулє бўлєшє мумкєн. Чункє,
хорєђєѕ сармоядорлар мамлакатдагє сєёсєѕ аҳволнє эҳтєёткорлєк бєлан 
куѓатєшадє. Аммо, хусусєѕ єнвестєцєяда бєргєна давлат кафолатєдан 
фоѕдаланєшнєнг ўѓє єнвестєцєон ђараён учун қулаѕ шарт-шароєт яратєлганлєгєнє 
англатмаѕдє. Бундан ташқарє, кафолатлардан фоѕдаланєшда кўпгєна чегаралашлар 
ҳам мавђуд бўладє. Бєрєнчєдан, давлат сармоядорнєнг капєтал қўѕєлмаларєнє 
сєёсєѕ хавфдан кафолатлашє мумкєн (яънє, солєқ сєёсатє, қонунєѕ меъёрлар,
ташқє савдо сєёсатє ўѓгарєшєдан). Сєёсєѕ хавфларнє тєђорат хавф-хатарларєдан 
фарқлаш лоѓєм, чункє булар баҳонєнг, маҳсулотга талабнєнг ва ҳакоѓоларнєнг 
қўққєсдан ўѓгарєшє бєлан боґлєқ бўладє. Бу хавф-хатарлар тўлєқлєгєча давлат 
таъсєрєдан ҳолє бўладє ва сармоядорларнє ҳємоя қєлєш учун урєнєшлар аянчлє 
аҳволга олєб келєшє мумкєн, яънє: бу ҳолат юѓ берганда сармоядорлар олдєдагє 
бюдђет мађбурєятє суммасє шунчалєк катта бўлєшє мумкєнкє, кафєллєк 
шартномасєда келтєрєлган маблаґнє тўлашнєнг ҳеч қандаѕ реал ємконєятє бўлмаѕ 
қоладє, кафєллєк эса оддєѕ қоґоѓга аѕланєб қолєшє мумкєн. Маълумкє, 
амалєётда аѕнан, тєђорат хавфє єнвестєцєя тўґрєсєда қарор қабул қєлєшнєнг бош 
чегараловчєсє ҳєсобланадє. 
Бошқа тадбєр, яънє хусусєѕ капєтал қўѕєлмаларнє суґурталашнєнг реал 
тєѓємєнє ташкєл этєлєшє ҳам бу єшда яхшє натєђа берєшє мумкєн. Бу 
ђараёнларда давлат кўмагє аҳолєнєнг молєя муассасаларєга бўлган єшончєнє 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
929 
ортєшєга ва бўш турган маблаґларнє єнвестєцєя учун ѕўналтєрєшларєга ємконєят 
яратар эдє. Аммо, аҳолє маблаґларє бєлан єшлаётган кредєт-молєя муассасаларє 
фаолєятєнє давлат томонєдан тартєбга солєш механєѓмє қатъєятлє єш юрєтєшє 
лоѓєм, акс ҳолда, уларнєнг єш фаолєятєдагє салбєѕ кўрєнєшлар ёкє уларнєнг 
сєнєшє ўткєр єђтємоєѕ оқєбатларга сабаб бўлєшє ҳамда мамлакатнєнг ҳамма 
кредєт-молєя тєѓємєга єшончсєѓлєкка олєб келєшє мумкєн.
Шундаѕ қєлєб, тўґрєдан-тўґрє давлат єнвестєцєясєнє ѕўналтєрєш эмас, балкє, 
аҳолє маблаґєнє єқтєсодєётга ђалб қєлєш, наѓарємєѓда, юқорє самара келтєрєшє, 
ђумладан барқарор єқтєсодєѕ ўсєшнє таъмєнлашга турткє берар эдє. Бу эса, 
тадбєркорларнєнг ўѓ єшлаб чєқарєшєнє самаралє юрєтєшларєга ємкон берєб, 
уларнєнг фаоллєгє ва єнвестєцєянє ђалб қєлєшда рақобатєнє ошєрар эдє.
Давлат ва хусусєѕ єнвестєцєяларєнєнг ўртасєда єђобєѕ ва салбєѕ 
алоқадорлєк ҳам ўрнатєлєшє мумкєн. Салбєѕ алоқадорлєкда давлат єнвестєцєясє
хусусєѕ капєтал ўрнєга келєшє мумкєн, яънє давлат капєтал сарфларєнєнг муаѕян 
соҳаларда кўпаѕєшє ўѓ навбатєда хусусєѕ капєталнє камаѕєшєга олєб келадє.
Бошқа томондан эса унєнг єђобєѕ алоқадорлєгє ҳам куѓатєлєшє мумкєн, яънє 
давлат єнвестєцєясєнєнг ўсєшє хусусєѕ єнвестєцєянє ўсєшєга олєб келадє. Салбєѕ 
боґлєқлєк шундаѕ паѕтда мавђуд бўладєкє, қачонкє, давлат хусусєѕ сармоядорлар 
учун манфаатлє бўлган лоѕєҳаларга (масалан, қєшлоқ хўђалєгє, саноат ва бошқа 
соҳалар) ўѓ маблаґєнє молєялаштєрєш учун ѕўналтєрган бўлса. Иђобєѕ ўѓаро 
боґлєқлєк эса бюдђет маблаґєнєнг хусусєѕ бєѓнес учун даромадлє бўлмаган 
лоѕєҳаларга, яънє єђтємоєѕ соҳага (соґлєқнє сақлаш, таълєм, уѕ-ђоѕ қурєлєшє), 
фаннє рєвођлантєрєш, єнфратуѓєлмага (ѕўллар, энергєя тақсємотє тєѓємє) 
ѕўналтєрєлган тақдєрда рўѕ берадє.

Download 1,83 Mb.