koagulyatsiya deb ataladi. Ba‘zi kolloid eritmalar koagulyatsiya natijasida iviq
massa holatiga o‗tadi, bu holatdagi modda gel (yoki iviq) deb ataladi. Masalan, 3
% li jelatina issiq suvda gelga yoki iviqqa aylanadi. Buning sababi shundaki,
kolloid zarracha juda ko‗p suv molekulalarini o‗z atrofiga yig‗adi. Ko‗p gellar
kundalik turmushda (masalan, jele, marmelad, ba‘zi bir nozu-ne‘matlar) ko‗plab
ishlab chiqariladi va foydalaniladi.
Dag‗al dispers sistemalar suspenziyalar va emulsiyalarga bo‗linadi.
Suspenziyalar–dispers zarrachalarning o‗lchami 100 nm dan katta, zarrachalarni
asbobsiz ko‗z bilan ko‗rish mumkin, oson cho‗kadi, ba‘zan bir necha daqiqa
46
mobaynida cho‗kadi, oddiy filtrlarda (qog‗oz filtrda) ushlanib qoladi.
Emulsiyalar–dispers zarrachalarning o‗lchami 100 nm dan katta, ayrim
tomchilarni asbobsiz ko‗z bilan ko‗rish mumkin, masalan o‗simlik moyi yoki
benzinning suv bilan aralashmasi.
Eritmaning eng muhim xarakteristikasi uning konsentratsiyasidir. Eritmaning
muayyan miqdorda erigan modda miqdori eritmaning konsentratsiyasi deyiladi.
Barcha eritmalar o‗zidan elektr tokini o‗tkazishiga ko‗ra ikki sinfga bo‗linadi:
elektrolit va noelektrolitlar. Elektrolit eritmalar o‗zlaridan elektr oqimini yaхshi
o‗tqazadi. Bunaqangi eritmalarga kislota, asos, va tuzlarning suyuq eritmasi kiradi.
Noelektrolit eritmalar ko‗proq organik modda eritmasi kiradi.
Chin eritmalar – ikki (yoki bir qancha) moddning bir jinsli aralashmasidir.
Chin eritmalar har xil agregat ko‗rinishida bo‗lishi mumkin. Asosan suyuq
eritmalar to‗g‗risida to‗хtalamiz. Suyuq eritmalar erituvchi va erigan yoki eruvchi
moddadan tashkil topadi. Chin eritmada dispers muhit, erituvchi dispers faza
eruvchi deb nomlanadi. Erish jarayonida o‗z agregat holatini saqlab qolgan modda
erituvchi hisoblanadi. Bir modda ichida boshqa bir moddaning ma‘lum darajada
maydalangan zarrachalar hamda taqsimlanishi natijasida hosil bo‗lgan sistema
dispers sistema deyiladi. Ma‘lum darajada maydalangan holda taqsimlangan
modda dispers faza deyiladi. Bu moddani o‗rab olgan moddalar esa dispers muhit
deb ataladi.
Eritmalar uch sinfga bo‗linadi: ideal eritmalar, cheksiz suyultirilgan eritmalar
va real eritmalar.
Ideal eritmalar deb bir хil agregat holatidagi va istalgan nisbatdagi tarkibiy
qismlardan hosil bo‗ladigan, issiqlik effekti ajralmaydigan, hajmi
o‗zgarmaydigan, ideal gazlar aralashganda entropiyaning o‗zgarishi sodir bo‗lgan
o‗zgarishga ΔS = ΔS ideal hamda ΔV = 0, ΔH = 0 ga teng bo‗lgan eritmalarga
aytiladi.
Cheksiz suyultirilgan eritma – bu хil eritmalarda erigan moddaning
konsentratsiyasi cheksiz kichik bo‗ladi. Ideal bo‗lmagan har qanday cheksiz
47
suyultirilgan eritmada erituvchi ideal eritmalar qonuniga bo‗ysunadi. Erigan
modda esa bo‗ysunmaydi.
|
