65
25°C da ba'zi qiyin eruvchan tuzlarning eruvchanlik ko„paytmasi
2-jadval
Ionli reaksiyalar va ionlar muvozanatining siljishi. Barcha elektrolitlar
ishtirokida amalga oshadigan reaksiyalar ionlar orasida sodir bo‗ladi. Bunday
reaksiyalar ionli reaksiyalardir. Ion almashinish reaksiyalariga quyidagilar kiradi:
Neytrallanish reaksiyalari. Kislota va asoslarning o‗zaro ta'siri tufayli tuz va
suv hosil bo‗lish reaksiyasidir:
2NaOH+H
2
SO
4
= Na
2
SO
4
+2H
2
O (reaksiyaning molekular tenglamasi)
2Na
+
+2OH
-
+ 2H
+
+SO
4
2-
= 2Na
+
+SO
4
2-
+2H
2
O (to‗liq ionli tenglama)
OH
-
+H
+
=H
2
O (qisqartirilgan ionli tenglama)
Reaksiya paytida kuchsiz elektrolitlarning hosil bo‗lishi ham ion almashinuv
reaksiyalari tufayli sodir bo‗ladi:
KCN + HCl = HCN+KC1
K
+
+ CN
-
+ H
+
+ C1
-
= HCN + K
+
+ C1
-
CN
-
+ H
+
= HCN
Reaksiya davomida yomon eriydigan moddalar hosil bo‗lishi yuz bersa:
Na
2
CO
3
+ CaCl
2
= CaCO
3
2NaCl
2Na
+
+ CO
3
2-
+Ca
2+
+ 2Cl
-
= CaCO
3
+ 2Na
+
+ 2Cl
-
CO
3
2-
+Ca
2+
= CaCO
3
Birikmalar
Eruvchanlik
ko‗paytmasi
Birikmalar
Eruvchanlik
ko‗paytmasi
CaSO
4
2,25 • 10
-4
Zn(OH)
2
1 • 10
-17
CaCO
3
5 • 10
-9
FeS
5 • 10
-18
BaSO
4
1,1• 10
-10
Cu(OH)
2
2,2 • 10
-20
AgCl
1,8 • 10
-10
ZnS
1 • 10
-23
MnS
2,5 • 10
-10
CuS
6 • 10
-36
AgBr
6 • 10
-13
Cu
2
S
1 • 10
-48
Agl
1 • 10
-16
HgS
1 • 10
-52
66
Ionlar orasidagi reaksiyalar doimo muvozanatda bo‗ladi. Agar sirka kislota
eritmasiga natriy atsetat qo‗shilsa muvozanat chapga, ya'ni
molekulalar hosil
bo‗lishi tarafiga qarab siljiydi:
CH
3
COOH
CH
3
COO
-
+ H
+
Eritmaga kuchsiz elektroliti bilan bir xil ionga ega bo‗lgan elektrolit
qo‗shilsa, muvozanat kuchsiz elektrolitning dissotsiyalanish darajasi kamayish
tarafiga qarab suriladi. Agar sirka kislota eritmasiga biror kuchli kislota, masalan,
HC1 qo‗shilsa, muvozanat ionlar konsentratsiyasini kamayishi (chapga) tarafiga
qarab siljiydi.
Ionlar konsentratsiyasi ortishi uchun bu eritmaga ishqor qo‗shish
kerak
bo‗ladi.
Kam eriydigan tuz MnS(q) xlorid kislotada eritilsa, erish jarayoni oson sodir
bo‗ladi:
MnS(q) + 2HCI = MnCl
2
+ H
2
S
MnS(q) + 2H
+
= Mn
2+
+ H
2
S
Eruvchanlik ko‗paytmasiga ko‗ra EK
MnS
= 2,5•10
-10
ga teng. K
H2S
=6•10
22
.
Shuning uchun muvozanat o‗ngga surilgan.
Shunday muvozanat mis sulfidi va xlorid kislota eritmasi orasida sodir
bo‗lishi kuzatilsa:
CuS
(q)
+ 2HC1 = CuCl
2
+ H
2
S
EK
CuS
= 6•10-
36
; bu qiymat H
2
S ning dissotsiyalanish konstantasidan ancha
kichik, shuning uchun muvozanat bu jarayonda chapga siljigan. Mis sulfidi xlorid
kislotasida erimaydi.
Ba'zan gidroliz reaksiyalaridagi muvozanatning siljishiga ham ionlarning
qo‗shilishi ta'sir etadi:
FeCl
2
+ H
2
O
ҒеОНCl
2
+HCl
Fe
3+
+ 3C1
-
+ H
2
O
FeOH
2+
+ 2C1
-
+H
+
+ Cl
-
Fe
3+
+ H
2
O
FeOH
2+
+ H
+
67
Muvozanatni o‗ngga siljitish uchun suyultirish yoki FT ionlarini bog‗lash,
ya'ni ishqor qo‗shish kerak. Muvozanatning chapga surilishi uchun esa eritmadagi
H
+
ionlarini ko‗paytirish talab etiladi.
Neytrallanish reaksiyalari laboratoriyalarda oshqozon
shirasi kislotaligini
aniqlashda, xlorid, sulfat, borat kislota kabi anorganik kislotalarni, sirka, benzoy,
limon, salitsilga o‗xshash organik kislotalarining miqdoriy aniqlash uchun
ishlatiladi.
