76
holatdan ikkinchisiga ham o‗tish mumkin. Demak ish bajarish jarayonida jismning
ichki energiyasi o‗zgaradi.
Jismlarning ichki energiyasini boshqa yo‗llar bilan ham o‗zgartirish
mumkin. Gaz plitaqsi ustiga qo‗yilgan suv qaynaydi,
uning ichki energiyasi
o‗zgaradi. Uydagi mhavo va boshqa buyumlar pechkadan yoki bug‗ bilan isitish
batareyasidan issiqlik olib isiydi, demak, ularning molekulalarining o‗rtacha
kinetik energiyasi ko‗paygani uchun ichki energiyasi ko‗payadi.
Ammo bunda ish bajarilmaydi. Demak, ichki energiyaning o‗zgarishi faqat
ish
bajarilgandagina emas, balki turli issiqlik jarayonlarida ham ro‗y berishi
mumkin ekan.
Jism ichki energiyasining hech qanday ish bajarmasdan o‗zgarishi jarayoni
issiqlik uzatish deb ataladi. Issiqlik uzatish jismlar bevosita bir-biriga tekkanda
ham, bir-biridan ma‘lum uzoqlikda bo‗lganda ham ro‗y beradi.
Demak, jismning ichki energiyasi oshsa, u atrofdan ma‘lum
bir miqdorda
energiya olmgan bo‗ladi, yoki aksincha ichki energiyaning kamayishi esa jism o‗z
energiyasidan bir qismini berganligini ko‗rsatadi.
Issiqlik deb ataladigan maxsus kattalik issiqlik uzatish jarayonida jismning
olgan yoki bergan energiyasining o‗lchovi bo‗ladi.
Shunday qilib, jismning ichki energiyasni ikki usul bilan: mexanik ish
bajarish yoki issiqlik uzatish usuli bilan o‗zgartirish mumkin.
Ichki energiyaning mexanik energiyaga aylanishidek teskari jarayonni ham
kuzatish mumkin. Agar broberka ichidagi suv uzatilsa
suvning ichki energiyasi
orta boshlaydi. Suv qaynaydi, bug‗ bosimi shu qadar ortib ketadiki, tiqin otilib
chiqib, yuqoriga uchib ketadi. Tiqinning kinetik energiyasi bug‗ning ichki
energiyasi hisobiga ortadi. Suv bug‗i kengayganda ish bajarib soviydi. Bunda
bug‗ning ichki energiyasi kamayadi.
