|
“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”Bog'liq portal.guldu.uz-O`quv-uslubiy majmua1. ISHNING MAQSADI
1.1. O‗lchash vositalariga aniqlik klassini berish maqsadida qiyoslashlarni bajarish tamoyilini
o‗rganish.
1.2. Test o‗zgartirishlari asosida o‗lchash xatoliklarini tuzatish usullarini tadqiqot qilish.
2. QISQA NAZARIY MA’LUMOTLAR
Ma‘lumki, o‗lchash qurilmasining statik tavsifi tenglama bilan beriladi:
y = F(x)
(1)
bu yerda y va x, mos holda, kirish va chiqish fizik kattaligi.
Umumiy holda funksional bog‗lanish (1) nochiziqli hisoblanadi va tenglama ko‗rinishidagi
to‗g‗rining kesmalari bilin almashtiriladi.
y = bx+c
(2)
bu yerda:
b va c koeffitsientlar, o‗lchash vositasidan foydalanish jarayonida ular doimiy bo‗lib qolmaydi.
b
– koeffitsient qiymatining o‗zgarishi xatolikning multiplikativ tashkil etuvchisini
xarakterlab, u vaqt o‗tishi bilan qator sabablarga ko‗ra o‗zgaradi. Xususan, ta‘minlovchi
kuchlanishning nobarqarorligi, pribordan foydalanish sharoitining o‗zgarishi, elektron
sxemalar ish tartibining o‗zgarishi, ―radiokomponentlar‖ning ―qarishi‖, o‗lchash vositasi
alohida qismlarining noaniq tayyorlanishi va boshqa sabablarga ko‗ra.
c
– koeffitsient ―0‖ning o‗rgatish xatoligini tavsiflaydi. 1-rasmda xatolik
namoyon bo‗lishining ikki turi ko‗rsatilgan.
Birinchi holda (1.a-rasm) y=bx o‗zgartirish o‗zgarmas absolyut xatolik bilan amalga
oshiriladi, uning maksimal kattaligi uzlukli chiziqlar bilan chegaralangan. Bu additiv tashkil
etuvchsi ―0‖ning xatoligidir. Ikkinchi holda (1.b-rasm) absolyut xatolik kattaligi o‗lchanayotgan
kattalikning joriy qiymatlariga proporsionaldir.
Xatolikning bunday namoyon bo‗lish xarakteri sezgirligi yoki multiplikativ xatolik deyiladi.
Tajriba shuni ko‗rsatadiki, ko‗rsatkich hisobi ko‗plab o‘lchash vositasilarda y=bx o‗zgartirish
additiv xatolik bilan amalga oshiriladi. Bu xatolik asosan elektromexanik o‗lchash o‗zgartkichning
tayanchlaridagi quruq ishqalanish hisobiga yuzaga keladi. Ushbu holda o‗lchash vositalarining
xatoliklari γ
|
| |
