202
(5)
Y
3
=b(x+A)+c
Bu
yerda Y
1,
Y
2,
Y
3
– uchta o‗lchov (taktlar) natijalari; X –
izlanayotgan kattalik; k – namunaviy doimiy ko‗paytuvchi.
A – ma‘lum namunaviy kattalik bo‗lib uning o‗lchamliligi X – o‗lchanuvchanga teng.
Olingan
natijalar tenglamalar sistemasi ko‗rinishida yoziladi va izlanayotgan kattalikka nisbatan yechiladi
X=(Y
2
–Y
1
)/(Y-Y
1
) · A/(1 – k)
(6)
Agar uch taktli o‗lchash sikli yetarlicha tezlik bilan amalga oshirilsa, unda
b va
c koeffitsientlar
o‗zgarishsiz qoladi va shunga ko‗ra X natija o‘lchash vositasining statik xarakteristikasiga bog‗liq
bo‗lmaydi. Shunga ko‗ra muntazam xatolik va sekin o‗zgaruvchan
omillar xatoligi butunlay
yo‗qotiladi. Buni osonlik bilan, ya‘ni (6) ifodaga (5) ifodani qo‗yib tekshirish mumkin.
Talabaga birinchi qadam sifatida bayoni keltirilgan algoritm bo‗yicha hisoblashlarni bajarish
so‗raladi.
Amaliy qurilmasini tashkil
qilish uchun elektron voltmetr, o‗lchanayotgan kuchlanish manbai
(noma‘lum) va namuna kuchlanish manbai. Testlarni amalga oshirish uchun uchta holat uchun
almashlab ulagich va potentsiometr zarur bo‗ladi. Potentsiometr yordamida Kning o‗rnatiladigan
qiymati o‗rnatiladi. Voltmetrning statik xarakteristikasi ko‗rsatkichning dastlabki holati ―0‖
nisbatan chapga va o‗ngga siljitib o‗zgartiriladi. Voltmetrning parametrlarini o‗zgartirish
(sezgirligi, ya‘ni b ning qiymatlari) qo‗shimcha tashqi kuchlanish bo‗lgichi
bilan modellashtiriladi,
shkalaning bo‗lim qiymati o‗zgartiriladi. Tashqi kuchlanish bo‗lgichining sezgirligi 0’100%
chegarada o‗rnatiladi. Shunga ko‗ra, Amaliy qurilmasida real o‗lchashlarni amalga oshirishda statik
xarakteristika xarakterini keng chegarada o‗zgartirish mumkin. Amaliy o‗lchashlar yakunlangach
eksperimental tadqiqotlar natijalari qo‗shimcha ravishda o‗qituvchi bergan dastlabki ma‘lumotlar
asosida tasodifiy xatoliklarni yo‗qotish uchun statistik ishlovga tortiladi.
Kompyuter dasturi real o‗lchash majmuasini modellashtiradi va nafaqat o‗quv
sharoitini
o‗tkazishda, balki ilmiy tadqiqotlar uchun ayrim tadbirlarni bajarish imkonini beradi.
Dastur ochilganda ekranda turli ma‘lumot maydonlari va tadqiqot tartiblarini boshqarish uchun
hamda konkret harakatlarni bajarish va mo‗ljallash uchun ko‗rsatmalar shakllanadi.
Ekranning
yuqori qismida ―Xarakteristika lineynaya‖, ―Xarakteristika nelineynaya‖ deb
nomlangan ikkita tugma joylashgan. Tugmalar ostida jadval bo‗lib, unga o‗lchash natijalari hamda
absolyut va nisbiy xatolik qiymatlari yoziladi. Bu berilganlar EHMda avtomatik baholanadi.
Yuqoridagi tugmalar ulanganda (1) va (2) funksional bog‗lanish
shakllanib, voltmetr shkalasi
bo‗yicha
xatoliklarni
baholash
imkonini
beradi.
Axborot
qiymatlari voltmetr shkalasi
raqamlashtirilgan nuqtalarining o‗ng quyi qismida grafik ravishda akslanadi.
Bu axborot tahlil
qilingandan so‗ng o‘lchash vositasiga aniqlik sinfi berilib, u oddiy tartibda va test o‗zgartirishlari
tartibida ishlaganda eksperimental ma‘lumotlarni qiyosiy tahlil qilishda asosiy mezon bo‗lib
hisoblanadi. Mos topshiriqlar berilganda ma‘lumotlarga ishlov berish tartibi avtomatik ravishda
bajariladi.
203
Bitta sikl
uchta taktdan tashkil topgan, ya‘ni natijaga erishish uchun o‗lchashni uch marotaba
bajarish kerak:
-
birinchi o‗lchash voltmetr kirishiga U
x
– o‗lchanayotgan kuchlanish
berilganda bajariladi;
-
ikkinchi o‗lchash U
x
vaU
0
yig‗indi natijasidir.
-
uchinchi o‗lchash U
x
(kU
x
) ulushli qismi ta‘sirining natijasidir.
Shunga ko‗ra, yuqorida (3) umumiy ko‗rinishda ifodalangan tenglamalar sistemasi olinadi
