“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

202 
(5)  
Y
3
=b(x+A)+c 
Bu yerda Y
1, 
Y
2,
Y
3
– uchta o‗lchov (taktlar) natijalari; X – 
izlanayotgan kattalik; k – namunaviy doimiy ko‗paytuvchi.
A – ma‘lum namunaviy kattalik bo‗lib uning o‗lchamliligi X – o‗lchanuvchanga teng. Olingan 
natijalar tenglamalar sistemasi ko‗rinishida yoziladi va izlanayotgan kattalikka nisbatan yechiladi
X=(Y
2
 –Y
1
)/(Y-Y
1
) · A/(1 – k)
 
 
(6)
Agar uch taktli o‗lchash sikli yetarlicha tezlik bilan amalga oshirilsa, unda b va c koeffitsientlar 
o‗zgarishsiz qoladi va shunga ko‗ra X natija o‘lchash vositasining statik xarakteristikasiga bog‗liq 
bo‗lmaydi. Shunga ko‗ra muntazam xatolik va sekin o‗zgaruvchan omillar xatoligi butunlay 
yo‗qotiladi. Buni osonlik bilan, ya‘ni (6) ifodaga (5) ifodani qo‗yib tekshirish mumkin.
Talabaga birinchi qadam sifatida bayoni keltirilgan algoritm bo‗yicha hisoblashlarni bajarish 
so‗raladi.
Amaliy qurilmasini tashkil qilish uchun elektron voltmetr, o‗lchanayotgan kuchlanish manbai 
(noma‘lum) va namuna kuchlanish manbai. Testlarni amalga oshirish uchun uchta holat uchun 
almashlab ulagich va potentsiometr zarur bo‗ladi. Potentsiometr yordamida Kning o‗rnatiladigan 
qiymati o‗rnatiladi. Voltmetrning statik xarakteristikasi ko‗rsatkichning dastlabki holati ―0‖ 
nisbatan chapga va o‗ngga siljitib o‗zgartiriladi. Voltmetrning parametrlarini o‗zgartirish 
(sezgirligi, ya‘ni b ning qiymatlari) qo‗shimcha tashqi kuchlanish bo‗lgichi bilan modellashtiriladi, 
shkalaning bo‗lim qiymati o‗zgartiriladi. Tashqi kuchlanish bo‗lgichining sezgirligi 0’100% 
chegarada o‗rnatiladi. Shunga ko‗ra, Amaliy qurilmasida real o‗lchashlarni amalga oshirishda statik 
xarakteristika xarakterini keng chegarada o‗zgartirish mumkin. Amaliy o‗lchashlar yakunlangach 
eksperimental tadqiqotlar natijalari qo‗shimcha ravishda o‗qituvchi bergan dastlabki ma‘lumotlar 
asosida tasodifiy xatoliklarni yo‗qotish uchun statistik ishlovga tortiladi.
Kompyuter dasturi real o‗lchash majmuasini modellashtiradi va nafaqat o‗quv sharoitini 
o‗tkazishda, balki ilmiy tadqiqotlar uchun ayrim tadbirlarni bajarish imkonini beradi.
Dastur ochilganda ekranda turli ma‘lumot maydonlari va tadqiqot tartiblarini boshqarish uchun 
hamda konkret harakatlarni bajarish va mo‗ljallash uchun ko‗rsatmalar shakllanadi.
Ekranning 
yuqori qismida ―Xarakteristika lineynaya‖, ―Xarakteristika nelineynaya‖ deb 
nomlangan ikkita tugma joylashgan. Tugmalar ostida jadval bo‗lib, unga o‗lchash natijalari hamda 
absolyut va nisbiy xatolik qiymatlari yoziladi. Bu berilganlar EHMda avtomatik baholanadi. 
Yuqoridagi tugmalar ulanganda (1) va (2) funksional bog‗lanish shakllanib, voltmetr shkalasi 
bo‗yicha 
xatoliklarni 
baholash 
imkonini 
beradi. 
Axborot 
qiymatlari voltmetr shkalasi 
raqamlashtirilgan nuqtalarining o‗ng quyi qismida grafik ravishda akslanadi. Bu axborot tahlil 
qilingandan so‗ng o‘lchash vositasiga aniqlik sinfi berilib, u oddiy tartibda va test o‗zgartirishlari 
tartibida ishlaganda eksperimental ma‘lumotlarni qiyosiy tahlil qilishda asosiy mezon bo‗lib 
hisoblanadi. Mos topshiriqlar berilganda ma‘lumotlarga ishlov berish tartibi avtomatik ravishda 
bajariladi.

203 
Bitta sikl uchta taktdan tashkil topgan, ya‘ni natijaga erishish uchun o‗lchashni uch marotaba 
bajarish kerak:
- 
birinchi o‗lchash voltmetr kirishiga U
x
– o‗lchanayotgan kuchlanish berilganda bajariladi;
- 
ikkinchi o‗lchash U
x
vaU
0
yig‗indi natijasidir.
- 
uchinchi o‗lchash U
x
(kU
x
) ulushli qismi ta‘sirining natijasidir.
Shunga ko‗ra, yuqorida (3) umumiy ko‗rinishda ifodalangan tenglamalar sistemasi olinadi

Download 3,8 Mb.