205
metik kdymati nolga tent bulgan tasodifiy kattalik sifatida kurish mumkin.
Chekli sondagi
ulchashlar uchun tasodifiy xatolikning mumkin bulgan chegaralarini ulchashlar natija-
larini maxsus matematik xdsoblar orkdli anikdash mumkin.Munatazam xatolik tajriba yuli bilan
anikdanishi mumkin. Uzgarish xarakteriga kura munatazam xatoliklar
kuyidagi turlarga bulinadi:
— doimiy xatolik — uzok, muddat uz kiymatini sakdovchi
xatolik (masalan, tarozi toshlaridagi munatazam xatolik);
— progressiv xatolik — tuxtovsiz bir xilda usib yoki sunib boruvchi xatolik (ulchash
asboblarining ayrim ulchashga boglik kismlarining yemirilishidan
kelib chikuvchi muntazam
xatolik);
— davriy xatolik — kdshmati vaktning yoki ulchash asbobi kursatkichi uzgarishining davriy
funksiyasi bulgan xatolik (doiraviy shkalali ulchash uskunalariga xos xatolik, masalan, kichik
chizikdi kuchishlarni ulchash uchun ishlatiladigan soat tipidagi indikator);
— murakkab konuniyat bilan uzgaruvni xatolik — bir necha muntazam xatoliklarning
birgalikdagi ta‘siridan xar xil buladigan xatolik.
Kelib chiqish sabablariga kura ulchashlarda kuyidagi muntazam xatoliklar bulishi mumkin:
uskunaviy, kullanilayotgan ulchash vositalarining yetarli darajada
mukammal emasligidan
kelib chitali; uslubiy, ulchashda kullanilayotgan ulchash uslubiyatlarining
mukammal emasligidan kelib chikddi; sub‘vktiv, ulchashlarni amalga oshirayotgan
xodimlarning shaxsiy xususiyatlari (malakasi, tajribasi, e‘tiborligi,
sezgirligi, sezgi organlarining darajasi) bilan va
atrof-muhit uzgarishiga boglik, xolda kelib
chikadi. Muntazam xatoliklarni bartaraf etish (xatolikka ta‘sir etuvchi omilni bartaraf etish yoki
shu omil ta‘siridan izolyatsiya kddish) mumkin va u ikki boskdchda amalga oshiriladi:
ulchashgacha va ulchash jarayonida.
