|
“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”Bog'liq portal.guldu.uz-O`quv-uslubiy majmuaBevosita o‘lchash - O‘lchanayotgan kattalikning qiymatini tajriba ma‘lumotlaridan bevosita topish.
Masalan, oddiy simobli termometrda yoki lineyka yordamida o‘lchash.
u q s x;
Bunda: u - muayyan birlikda ifodalanyotgan o‘lchanayotgan kattalikning qiymati;
s - shkalaning bo‘lim qiymati;
x - shkaladan olingan qaydnoma.
Bilvosita o‘lchash- Bevosita o‘lchangan kattaliklar bilan o‘lchanayotgan kattalik orasida
bo‘lgan ma‘lum bog‘lanish asosida katalikning qiymatini topish.. Masalan, tezlikni o‘lchash.
u q f (x
1
x
2
...x
n
).
Majmuiy o‘lchash - Bir necha nomdosh kattaliklarning birikmasini bir vaqtta bevosita
o‘lchashdan kelib chiqqan tenglamalar tizimini echib, izlanayotgan qiymatlarni topish. Masalan, har
xil tarozi toshlarining massasini solishtirib, bir toshning ma‘lum massasidan boshqasining massasini
topish uchun o‘tkaziladigan o‘lchashlar, xarorati qarshilik termometri orqali o‘lchash
Birgalikdagi o‘lchash - Turli nomli ikki va undan ortiq kattaliklar orasidagi munosabatni
topish uchun bir vaqtda o‘tkaziladigan o‘lchashlar. Misol, rezistorning 20
0
S dagi elektr qarshiligi
qiymatini turli temperaturalarda o‘lchab topish.
Mutlaq o‘lchash - Bir yoki bir necha asosiy kattaliklarni bevosita o‘lchanishini va (yoki)
fizikaviy doimiylikning qiymatlarini qo‘llash asosida o‘tkaziladigan o‘lchash.
Nisbiy o‘lchash - Kattalik bilan birlik o‘rnida olingan nomdosh kattalikning nisbatini yoki
asos qilib olingan kattalikka nisbatan nomdosh kattalikning o‘zgarishini o‘lchash.
O‘lchash usuli deganda o‘lchash qonun-qoidalari va o‘lchash vositalaridan foydalanib,
kattalikni uning birligi bilan solishtirish usullarini tushunamiz.
O‘lchashning quyidagi usullari mavjud:
Bevosita baholash usuli - bevosita o‘lchash asbobining sanash qurilmasi yordamida
to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘lchanayotgan kattalikning qiymatini topish. Masalan, Prujinali manometr bilan
bosimni o‘lchash yoki ampermetr yordamida tok kuchini topish.
|
| |
