9
O‘lchashlarning usullari va turlari
Kattalikning sonli qiymatini odatda o‘lchash amali bilangina topish mumkin, ya‘ni bunda
ushbu kattalik miqdori birga teng deb qabul qilingan shu turdagi kattalikdan
necha marta katta yoki
kichik ekanligi aniqlanadi.
O‘lchash deb, shunday solishtirish, anglash, aniqlash jarayoniga aytiladiki. unda
o‘lchanadigan kattalik fizik eksperiment yordamida, xuddi shu turdagi,
birlik sifatida qabul
qilingan, miqdori bilan o‘zaro solishtiriladi.
Bu ta‘rifdan shunday xulosaga kelish mumkinki: birinchidan, o‘lchash bu har xil kattaliklar
to‘g‘risida informatsiya hosil qilishdir;
ikkinchidan, bu fizik eksperimentdir; uchinchidan - o‘lchash
jarayonida o‘lchanadigan kattalikning o‘lchov birligi ishlatilishidir. Demak, o‘lchashdan maqsad,
o‘lchanadigan kattalik bilan uning o‘lchov birligi sifatida qabul qilingan miqdori orasidagi
(tafovutni) nisbatni topishdir. Ya‘ni, o‘lchash jarayonida o‘lchashdan ko‘zda tutiladigan maqsad,
ya‘ni
izlanuvchi kattalik, bu shunday asosiy kattalikki, uni aniqlash butun izlanishni, tekshirishni
vazifasi,
maksadi xisoblanadi va o‘lchash obekti ishtirok etadi. O‘lchash obekti (o‘lchanadigan
kattalik) shunday yordamchi kattalikki, uning yordamida asosiy izlanuvchi kattalik aniqlanadi, yoki
bu shunday qurilmaki, uning yordamida o‘lchanadigan kattalik solishtiriladi.
Shunday qilib, uchta tushunchani bir-biridan
ajrata bilish kerak; o‘lchash, o‘lchash jarayoni va
o‘lchash usuli.
O‘lchash - bu umuman har xil kattaliklar to‘g‘risida informatsiya qabul qilish, o‘zgartirish
demakdir. Bundan maqsad izlanayotgan kattalikni son qiymatini qo‘llash, ishlatish uchun qulay
formada aniqlashdir.
