• 3.4 Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari
  • “Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”




    Download 3,8 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet15/230
    Sana08.01.2024
    Hajmi3,8 Mb.
    #132465
    1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   230
    Bog'liq
    portal.guldu.uz-O`quv-uslubiy majmua

     
    3.3 Xalqaro birliklar tizimi 
    1960 yili o‘lchov va og‘irliklarning XI Bosh konferensiyasi Xalqaro birliklar tizimini qabul 
    qilgan bo‘lib, mamlakatimizda buni SI (SI - Systeme international) xalqaro tizimi deb yuritiladi. 
    Keyingi Bosh konferensiyalarda SI tizimiga bir qator o‘zgartirishlar kiritilgan bo‘lib, hozirgi holati 
    va birliklarga qo‘shimchalar va ko‘paytirgichlar haqidagi ma‘lumotlar 1- va 2-jadvallarda 
    keltirilgan. 
    3.4 Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari 
    1.
    Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozish borasida standartlar asosida meyorlangan tartib va 
    qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar GOST 8.417-81da atroflicha yoritilgan. 
    1-jadval 
    Kattalik 
    Birlik 
    Nomi 
    O‘lchamligi Nomi 
    Belgisi 
    Ta‘rifi 
    Uzunlik 
    L 
    metr 

    Metr bu yorug‘lik 1G‘299792458 svaqt 
    oralig‘ida 
    vakuumda 
    bosib 
    o‘tadigan 
    masofa
    Massa 

    kilo-
    gramm 
    kg 
    Kilogramm bu massa birligi bo‘lib 
    xalqaro 
    kilogramm-prototipining 
    massasiga teng
    Vaqt 

    sekund 

    Sekundbuseziy 

    133 
    atomi 
    asosiy 
    holatining 
    ikki 
    o‘ta 
    nozik 
    sathlari 
    orasidagi 
    bir-biriga 
    o‘tishiga muvofiq 
    keladigan nurlanishning 9 192 631 770 
    davridir 
    Elektr toki 
    (elektr 
    tokining 
    kuchi) 

    amper 

    Amper bu vakuumda bir-biridan 1 m 
    oraliqda joylashgan, cheksiz uzun, o‘ta 
    kichik dumaloq ko‘ndalang kesimli ikki 
    parallel to‘g‘ri chiziqli o‘tkazgichlardan 
    tok o‘tganda o‘tkazgichning har1 m 
    uzunligida 2

    10
    -7
    N ga teng o‘zaro ta‘sir 
    kuchini hosil qila oladigan o‘zgarmas tok 
    kuchi 


    16 
    Termodinami
    k harorat 
    θ 
    kelvin 

    Kelvin bu termodinamik harorat birligi 
    bo‘lib, 
    usuvning 
    uchlanma 
    nuqtasi 
    termodinamik 
    haroratning 
    1G‘273,16 
    qismiga teng 
    Modda 
    mikdori 

    mol 
    mol 
    Mol bu massasi 0,012 kg bo‘lgan uglerod 
    – 12 da qancha atom bo‘lsa, uz tarkibiga 
    shuncha 
    elementlarini 
    olgan 
    tizimning 
    modda miqdoridir. Molni tadbiq etishda 
    elementlari guruhlangan bo‘lishi lozim va 
    ular atom, molekula, ion, elektron va 
    boshqa zarrachalar guruhlaridan iborat 
    bo‘lishi mumkin 
    Yorug‘lik 
    kuchi 

    kandela 
    cd 
    Kandela bu berilgan yo‘nalishda 540-
    10Hz 
    chastotali 
    monoxramatik 
    nurlanishni 
    tarqatuvchi 
    va 
    shu 
    yo‘nalishda energetik yorug‘lik kuchi 
    1G‘683 
    WG‘sr 
    ni 
    tashkil 
    etuvchi 
    manbaning yorug‘lik kuchidir
    Izohlar: 
    1. Kelvin temperaturasidan (belgisi T) tashqari tqT-To ifoda bilan aniqlanuvchi Selsiy 
    temperaturasi (belgisi t) qo‘llaniladi, bu erda ta‘rifi bo‘yicha Tq273,15 K. Kelvin temperaturasi 
    kelvinlar bilan Selsiy temperaturasi - Selsiy graduslari bilan ifodalanadi(xalqaro va o‘zbekcha 
    belgisi °S). O‘lchovi bo‘yicha Selsiy gradusi kelvinga teng. Selsiy gradusi bu «kelvin» nomi o‘rniga 
    ishlatiladigan maxsus nom. 
    2. Kelvin temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan ifodalanadi. Selsiy 
    temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan ham, Selsiy graduslari bilan ham 
    ifodalashga ruxsat etiladi. 
    3. Xalqaro amaliy temperatura belgisini 1990 yilgi xalqaro temperatura shkalasida ifodalash 
    uchun, agar uni termodinamik temperaturadan farqlash lozim bo‘lsa, unda termodinamik 
    temperatura belgisiga «90» indeksi qo‘shib yoziladi (masalan, T
    90
    yoki t
    90
    )

    Download 3,8 Mb.
    1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   230




    Download 3,8 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    “Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

    Download 3,8 Mb.
    Pdf ko'rish