25
Olingan qiymatimiz quyidagicha bo‘lishi mumkin - 74,3718 g. Qarang-a, to‘rt xil o‘lchash
vositasida to‘rt xil qiymat oldik.
Xo‘sh, qaysi bir qiymatni haqiqiy deb olishimiz mumkin. Aslida, olmaning massasi qanday?
Albatta, tajribada ko‘rilayotgan olmaning aynan olingan qiymati mavjud. Bu qiymatni biz
chinakam qiymat deb ataymiz.
Chinakam qiymat kattalikni miqdor jihatdan har tomonlama, bekami-ko‘st
va butkul
tavsiflaydigan qiymat hisoblanadi. Ammo, uni aniq o‘lchash imkoniyati mavjud emas. Shuni ko‘rib
chiqamiz:
Faraz qilaylik, o‘ta aniq o‘lchaydigan tarozi topdik va olmaning massasini aniqlamoqchimiz.
Lekin bu tarozida aniq bir to‘xtamga kelgan qiymatni ololmaysiz. Chunki olmadan juda oz
miqdorda (1-2 molekula bo‘lsa ham) namlik kamayib turadi. Demak aniq qiymatni ololmaysiz. Biz
hozir aniq o‘lchaydigan vosita bor deb hisoblayapmiz. Lekin aslida bunday o‘lchash vositasi yo‘q
va bo‘lmaydi ham. Nima uchun deyishingiz tabiiy, albatta. Agar o‘zga
sayyoraliklar kelib bizga
aynan shunday, bekami-ko‘st, mutlaqo aniq o‘lchaydigan asbob olib kelib berishganda ham
quyidagi paradoks bo‘lishi tabiiy.
Metrologik nuqtai nazardan o‘lchash vositasiniig muayyan
metrologik
tavsiflari mavjud bo‘lib, bu tavsiflarga ega bo‘lgandan so‘nggina biz olingan natijani
baholashimiz mumkin. Biz aytayotgan o‘lchash vositasini metrologik
tavsiflash uchun undan ham
aniq o‘lchaydigan boshqa asbob kerak bo‘ladi. Bu xuddi analginning tarkibida kofein bor,
kofeinning tarkibida kodein, kodeinning tarkibida esa analgin bor degandek gap. Xullas,
kattalikning chinakam qiymatini o‘lchab bo‘lmaydi. Modomiki, chinakam qiymatni o‘lchash
imkoni yo‘q ekan, o‘lchash amalida qiymati unga yaqin bo‘lgan va uni o‘rniga
ishlatilishi mumkin
bo‘lgan boshqa qiymat, ya‘ni
haqiqiy qiymat qo‘llaniladi. Bu xususda metrologiyaning uchta
asosiy postulatlari mavjud:
