17
Tezlanish
LT
-2
metr taqsim sekundning kvadrati
mG‘s
2
Zichlik
L
-3
M
kilogramm taqsim metrning kubi
kgG‘m
3
To‘lqin son
L
-1
metrning darajasi minus bir
m
-1
Solishtirma xajm
L
3
M
-1
metrning
kubi taqsim kilogramm
m
3
G‘kg
Elektr tokining zichligi
L
-2
I
amper taqsim metrning kvadrati
AG‘m
2
Magnit
maydonning
kuchlanganligi
L
-1
I
amper taqsimmetr
AG‘m
Komponentning
molyar
konsentratsiyasi
L
-3
N
mol
taqsimmetrning kubi
molG‘m
3
Ravshanlik
L
-2
J
kandela taqsimmetrning kvadrati
cdG‘m
2
SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo‘lgan hosilaviy birliklari 3-jadvalda
ko‘rsatilgan.
SIning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini
ratsionallashtirilgan
shakliga
muvofiq
hosil
qilish
lozim.Butenglamalarga
vakuumning
magnit
doimiyligiμ
0
kiradi. Uni aniq qiymati 4π
10
-7
HG‘m yoki12,566 370 614...-10
-7
HG‘m (aniq).
O‘lchovlar vatarozilar XVII Boshkonfernsiyasining- O‘TBK (1983 y.) qarorlariga muvofiq
uzunlik birligi - metrni yangi ta‘rifi bo‘yicha, tekis elektromagnit to‘lqinlarining
vakuumda
tarqalish tezligini qiymati s
0
- 299792458 mG‘s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10
-12
FG‘m teng deb qabul qilingan
vakuumning elektrik doimiyligi ε
0
kiradi.
Elektr birliklari o‘lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant effekti asosida
oshirish maqsadida O‘lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O‘TXK) tomonidan 1990 yil 1
yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining
shartli qiymati K
j-90
q 4,83579
10
14
HzG‘V (aniq)
[O‘TXK 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Klitsing konstantasini shartli qiymati R
k-90
q 25812,807 Ω (aniq)
[O‘TXK, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi.
Izoh - O‘TXK ning 1 va 2 tavsiyalari elektr yurituvchi kuch birligi volt va elektr qarshilik
birligi – Om ta‘rifi Xalqaro birliklar tizimida qayta ko‘rib chiqilgan degan ma‘noni bildirmaydi.
1. Xalqaro birliklar tizimini 1960 yili O‘lchovlar va tarozilar
XI Bosh konferensiyasida
qabul qilishda uchta birliklar sinfi kirar edi: asosiy, hosilaviy va qo‘shimcha (radian va steradian).
O‘TBK radian va steradian birligini «qo‘shimcha» deb tasnifladi, uning asosiy yoki hosilaviy
ekanligi tug‘risidagi masalani ochiq qoldirdi. Bu birliklarning ikkilanma tushunishni bartaraf qilish
maqsadida O‘lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti 1980 yil (1 - tavsiya) qo‘shimcha
SI birliklari
sinfini o‘lchamsiz hosilaviy birliklar sinfi deb tushunishni qaror qildi, O‘TBK hosilaviy SI birliklari
uchun ifodalarda ularni qo‘llash yoki qo‘llanmaslikni ochiq qoldirdi. 1995 yil XX O‘TBK (8-qaror)
SI dan qo‘shimcha birliklar sinfini olib tashlashga, boshqa hosilaviy SI
birliklari uchun ifodalarda
qo‘llanish yoki qo‘llanilmasligi mumkin bo‘lgan (zaruriyatga ko‘ra) radian va steradianni SI ning
o‘lchamsiz hosilaviy birliklari deb atashga qaror qildi.
