Meva-sabzavot, uzumdan quritib tayyorlangan maxsulot turlari, sifat ko’rsatkichlari
va ularga qo’yilgan standart talablar.
Quritish maydonlarining o‘lchamlari xom ashyo turiga xom ashyoning miqdoriga va rayonlarning
miteralogik sharoitlariga bog‘liq. Yuqori xaroratli va past nisbiy namlikli joylarda kichikroq
maydon bo‘ladi. O‘rtacha 1 m2 quritish maydonchasiga 12- 16 kg uzum qo‘yiladi. 100 t uzumni
quritish uchun quyidagilar talab etiladi. 0,5 – 0,6 grk quritish maydoni 5 –6 ming dona yog‘och
patnus 1 t polietilen plyonkasi, 10 – 12 dudlash yashiklari 3,5 x 2,5 x 2,5 m o‘lchamli 1 ta kaemrasi
xajmi 300 – 400 lari bo‘lgan 2 ta pishirish pechi 5-6 ta sartarovkalash uchun stol, shparka qilish
uchun 50 –60 dona karka. Bundan tashqari 200 – 300 lari kaustik soda va 150 – 180 kg shirin sof
sodasi zarur bo‘ladi. Quritish maydonchasini saomnli loy bilan qoplanadi yoki eni 2 m bo‘lgan
biton chiziqlari qo‘yiladi. Chiziqlar orsidagi yo‘laklar 60 sm quritish maydoning bir qismiga (20
– 40%) plyonka ostida quritish uchun quritlma va naveslar quriladi. Maydonchada toza ichimlik
suvi va vodoprovod bo‘lishi kerak. Quritish uchun kelgan uzumlarning zudlik bilan quritish va
qayta ishlashga yuborish kerak. Uzumning quritishda saqlash vatqi 10 soatdan ortmaslik kerak.
Sifatli qurigan maxsulot olish uchun qayta ishlanayotgan xom ashyoning sifati katta rolg‘
o‘ynaydi. Quritish uchun kelayotirilayotgan uzum isteomolga yaroqli bo‘lishi kerak. Uzumni
tkrish tarspartirovkasi qilish va quritish xamda quritish jarayoni mezanik buzilishlardan extiyot
qilish lozim. Qayta ishlashdan oldin navlar bo‘yicha ajratiladi. Keyin esa o‘lchami va pishiqlilik
26 darajasi bo‘yicha ajratiladi. Qatorlari bo‘limlarga bo‘linadi. Shu bilan bir qatorda chirigan va
po‘panak bosganlaridan ajratib olinadi. O‘lcham jixatidan katta va kichik bo‘lgan
uzumlarni
quritish vaqti turlicha bo‘ladi. Navlarga ajratish jarayoni esa issiqlik rejimlaridan to‘g‘ri
foydalanish ishqorning optimal dazirovkasining tanlash oltingugurt angidirid bilan dudlashning
to‘g‘ri yo‘llarini taominlaydi. Uzumlar sartirovka mashinalarida yoki transpartirovkalarda
navlarga ajratiladi.
Transpartirovka lentasini xaraklanish tezligi 0,12 m/s uzumning lentasiga bir qavat qilib
solinadi. Barcha navdagi uzumlar uchun ishlab chiqarish texnologik jarayoni quyidagicha
transpartirovka saqlash ( qisqa muddatli) sartirovka va inspeksiya. Quritish usullaridan eng ko‘p
qullaniladigan va ishqori jixatdan foydalisi shtabil usli bilan quritishdir. Bu usl bilan quritish
yuqori sifatli maxsulotdir.
Serquyosh o‘lkamiz yuqori navli turli xil uzumlar va mevalar yetishtiriladi.
Bu uzum
va mevalar kimyoviy tarkibi, ya’ni qandorligi xamda vitaminga boyligi bilan
Shimoliy zonadagi uzum va mevalardan anchqa yuqori turadi. Meva va uzumlarda
inson
organizmi uchun muxim axamiyatga ega bo‘lgan turli vitaminlar mavjuddir. Ularda yengil xazm
bo‘ladigan qand moddalari, organik kislotalar, vitamin va minral moddalarning ko‘pligi inson
organizmi uchun qanchalik muximligini bildiradi.
Bizning xo‘l meva va uzumni uzoq vaqt saqlashga xam boshqa uzoq joylarga jo‘natishga vatimiz
va imkoniyatimiz bo‘lgan taqdirda xam maxsus omborlarda meva va uzumni ko‘p deganda 5 – 6
oy saqlash mumkin. Bunday saqlangan mevalar va uzumlarning sifati pasayadi. Fizik og‘irligi
kamayadi. Shuning uchun xom meva va uzumni quritish muxim xamiyatga ega. Quritilgan
maxsulotni yuklash, tushirish, saqlash juda qulay shu bilan birga bu maxsulotlar xar xil
ekspiditsiyalar va yo‘lovchilari uchun xam bebaxo, sifatli maxsulotlardir. O‘lkamizning
iqlim
sharoitning xarorati yuqori xavo namligi past bo‘lishi meva va uzum Oftobda kuritish uchun juda
kulay bo‘lib xisoblanadi. oftobda kuritilgan maxsulot suoniy quritilganiga nisbatani yukori
baxolanadi. Uzum va mevani oftobda kuritish uchun ochik joyda maxsus jixozlangan kuritish
maydonlarni tayorlash zarur kuritish maydonlarini to‘g‘ri tanlash maxsulot tannorxina pasayishga
olib keladi va maxsulot sifati yaxshilanadi kuritish maydonlarini bog‘ va jixozlarga yakin joyda
tashkil qilinsa maqsadga muvofikdir. Kuritish maydoning satxi kuritladigan mevaning turiga , xar
bir kvadrat metirga joylashtriladigan, mikdoriga bog‘likdir , masalan agar kuritish uchun xar kuni
10 tonadan maxsulot kelib tushsa va xar kvadrat metr 10 kilogramdan kuritish joylashtirilsa butun
mavsum davomida muncha maxsulot uchun 10000 metr kvadrat yoki kuritish maydoni talab etilar
ekan kuritish maydoniga xar bir kvadrat metrga 12- 15 kg.dan joylashtirish mumkin.
Quritish
muddati maxsulot turi va quritish usuliga qarab xam bir muncha farq qiladi.
Msalan ikkiga
ajratilgan o‘rik 5- 10 kunda butuligicha qo‘yilgan o‘rik 10 –15 27 kunda ikkiga ajratilgan shaftoli
8- 12 uzum 20 –25 ishqor bilan ishlov berilgani esa 6- 10 kunda qurib tayyor bo‘ladi. Quritish
maydonlarida maxsulotni qabul qilish vaqtigacha saqlash patinislarag joylari qismlari aniq
belgilangang bo‘lishi lozim.
Bulardan tashqari quritish punkitida mevalarni yuvish uchun idishlar, ishqor yordamida
quritiladigan bo‘lsa, qaynoq suvga botrib olish uchun qozonlar o‘rnatilishi lozim. Quritish
maydonchasida meva va uzumni dudlash bo‘limlari va tayyor maxsulotni vaqtincha saqlash uchun
omborlar tayyor bo‘lishi kerak. Masalan: 100 t uzumni quritish uchun maydondan quyidagilar
bo‘lishi lozim. 0,6 gektar quritish maydonchasi 5-6 ming satxi 60 x 90 sm li taxta patnislar xajmi.
100 x 100 x 110 smli 10- 12 ta dudlash yangi ishkor eritmasiga botirib olish uchun 300 – 400 litr
suv sig‘adigan 2 ta qozon va boshqa anjomlar. Quritish uzum organizm tomonidan tez
o‘zlashtiriladigan giliqozonga juda boy bo‘ganligi sababli yuqori kopilya bo‘lib xisoblanadi. Maiz
tarkibida 1,5 – 2% azotli moddalar 1,9 – 2,2% kul bo‘lib inson organizmi uchun vitaminlarga
boydir. Bir kg mayz 2400 – 3250 koloriyali bo‘lib, ko‘pincha quritilgan. Uzumning navi va
quritish uzunliga qarab quriq maxsulotning quyidagi xillari ishlab chiqariladi.
Bedoni -- ishqor
eritmasi va oltingururt angidiridi ishlatilmay oftobda oq kishmishda quritilgan mayz. Sabza --
qaynoq ishqor eritmasiga boritirib olib, oftobda quritilgan mayz. Zarsimon sabza – avvalo ishqor
eritmasiga botrib olib, va oltingururt angidiridi bilan dudlab so‘ngra
shtabelda quritilgan oq kishmish. Soyaki -- maxsus xonalarda oq kishmishdan soyaki qilib
qurtiladi. Bunda ishqor va oltingugurt qo‘llanilmaydi.
olinishi kerak. Sabzavot va meva omborlarini ma’lum texnologik rejimni boshqarib turiladigan
va mexanizatsiyani keng joriy yetish imkoniyati yaratilgan holda qurish mahsulotning sifatli
saqlanishini va nobudgarchiligini kamaytirishni ta’minlaydi.
O‘zbekistonda ko‘pgina mahsulotlar dala sharoitida saqlanadi.
Keyingi yillarda esa
xo‘jaliklarda
statsionar omborxonalar qurishga katta ahamiyat bermoqdalar.
