175
Bu omillar jarayonni normal ish rejimidan chetga chiquvchi g‘alayonlar
sifatida
qaraladi (12.7-rasm).
G‘alayonlar o‘zlari jismoniy miqdorda
e
mas, lekin materiallar oqimlari tasodifiy
tebranishlar sifatida namoyon, energiya, va axborotdir.
Ishlab chiqarish jarayoni xom ashyodan tegishli xarajat (kirim) energiyaga ega
bo‘lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishdan iborat.
Kiritish axboroti jarayon ko‘rsatmalari bo‘lib, ochiq nazorat qilinishi mumkin
bo‘lgan parametrlar majmui sifatida ifodalanadi.
Chiqish axboroti - bu jarayonning joriy holati va uning o‘zgarishlarini
tasvirlovchi o‘lchovli o‘zgaruvchilar va parametrlar majmuidir. Katta hajmdagi
axborot yakuniy mahsulotning o‘zida mavjud. Axborot, shuning uchun, monitoring va
boshqarish uchun ma’lumotlar, balki texnologik va tashkiliy tartib, ofislarida aylanma
rasmiy hujjatlar va ta’minot buyurtmalarini qadar
e
mas, balki faqat.
Axborotni qayta ishlash uchun kompyuter va mikroprotsessor tizimlaridan
foydalaniladi (12.8-rasm) va ikki asosiy vazifa bajariladi:
1) texnik jarayonning parametrlari belgilangan chegaralar doirasida bo‘lishini
nazorat qilish;
2) parametrlar tashqi buzilishlar mavjud bo‘lganda ham shu chegaralarda qolishi
uchun tegishli nazorat amallarini ko‘rsatish.
12.8-rasm. Axborotni kompyuter orqali qayta ishlash sxemasi
Bu muammolarni hal qilish texnologik jarayonlarni avtomatlashtirmasdan va
avtomatlashtirishning turli darajalarini axborot kanallari
bilan birlashtirmasdan
mumkin
e
mas. Mikroprotsessor texnologiyasi birinchi bo‘lib ma’lumotlarni saqlash,
standart hisob-kitoblar va hujjat tayyorlash uchun shaxsiy kompyuterlarda dastur topdi.
Mikroprotsessorlarni
qo‘llashning
keyingi
bosqichi
ishlab
chiqarishni
176
avtomatlashtirishda namoyon bo‘ldi. Takomillashtirish va dasturiy ta’minot replicating
tomonidan oshirish texnologiyalari mexanik apparat qismlariga reworking nisbatan
tezroq va arzon bo‘ladi. Naqshni aniqlash, ishlab chiqarish uchun kompyuter
dispetcherlik
tizimlari,
dasturlashtirilgan
kontrollerlar,
aqlli
sensorlar,
mikroprotsessorga asoslangan haydovchi kontrollerlar
va sanoat kompyuterlariga
asoslangan jarayonlarni boshqarishning tubdan yangi usullari mavjud.
Kompyuter-integratsiyalashgan
ishlab
chiqarish
moslashuvchanlik
(mahsulotlarning
tez
o‘zgarishi), ochiqlik (sotib olingan va ishlatilgan
avtomatlashtirish vositalarining mosligi) va shaffoflik (har qanday boshqaruv
darajasidan ishlab chiqarish haqida to‘liq ma’lumot olish) xususiyatlariga ega.
Kompyuterni boshqarish tizimlari (KBT) muammolari bir qator jihatlarga ega.
Kompyuterli loyihalash terminologiyasiga o‘xshatib, bu jihatlarni qo‘llab-quvvatlash
turlarini chaqirish va lingvistik, axborot,
dasturiy, matematik, uslubiy, texnik,
metrologik, huquqiy va tashkiliy qo‘llab-quvvatlashni ajratish maqsadga muvofiqdir.
Til qo‘llab-quvvatlash mahsulotlari hayot aylanishiga davomida vakili va
axborot almashish uchun ishlatiladigan sanoat mahsulotlari va jarayonlar tillari va
ma’lumotlar formatlari anglatadi.
Axborot ta’minoti
mahsulotlarni loyihalash, ishlab chiqarish, ishlatish va
tasarruf yetish jarayonida turli tizimlar tomonidan foydalaniladigan sanoat
mahsulotlari haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan ma’lumotlar bazalaridan iborat.
Dasturiy ta’minot KTBning barcha funksiyalarini
murojaat qilish va hujjat
boshqaruvi va hujjat oqimi, loyiha ma’lumotlarini boshqarish, qo‘shma ye-biznesdagi
korxonalarning o‘zaro aloqalari, interaktiv elektron texnik qo‘llanmalar tayyorlash
uchun zarur bo‘lgan doirada amalga oshirish uchun mo‘ljallangan dasturiy majmualar
bilan ifodalanadi.
Matematik ko‘mak nazorat masalalarini
e
chish usullari, turli tizimlarning o‘zaro
ta’sir modellarini yaratish va ulardan foydalanish algoritmlarini o‘z ichiga oladi. Bu
usullar orasida, birinchi navbatda, murakkab tizimlarni simulyatsiya
modellashtirish
usullari, jarayonlarni rejalashtirish va resurs ajratish usullarini aytib o‘tishimiz lozim.
Faoliyat tizimida matematik dasturiy ta’minot dasturiy ta’minotning bir qismi sifatida
amalga oshiriladi.
Texnik qo‘llab-quvvatlash ma’lumotlarni qabul qilish, saqlash, qayta ishlash va
ko‘rish, axborotni uzatish va nazorat amallarini amalga oshirish uchun apparaturalarni
o‘z ichiga oladi. Metrologik dastakka metrologik vositalar va ulardan foydalanish
bo‘yicha ko‘rsatmalar kiradi. Huquqiy ko‘makka kadrlarning huquqiy holatini
belgilovchi me’yoriy hujjatlar, ishlash qoidalari va avtomatik tarzda hosil qilinadigan
hujjatlar standartlari, shu jumladan, elektron ommaviy axborot vositalari to‘g‘risidagi
177
hujjatlar kiradi. Va nihoyat, tashkiliy qo‘llab-quvvatlash
turli hujjatlar, boshqaruv
bo‘linmalarining funksiyalarini, xodimlarning harakatlari va o‘zaro munosabatlarini,
mahsulot hayotiy sikli ishtirokchilarining roli va mas’uliyatini tartibga soluvchi
bitimlar va ko‘rsatmalar bilan ifodalanadi.
