Mexanizasiyalash muhandislar instituti milliy tadqiqot universiteti

260 
Sarf
- 
vaqt 
birligida 
o`tayotgan 
modda 
mikdori. 
Sarf o`lchagich
- modda sarfi qiymatini o`lchovchi asbob. 
Sinusoidal turtki
- ob`ektga ko`rsatilayotgan ta`sir sinusoidal ko`rinishda bo`ladi. 
S- egrilik
- kirish qiymati impul`sli ta`siri natijasidagi chizish qiymatini 
o`zgarishi. 
Sil`fon 
- yon tomoni gofrilik kilib ishlangan bosim o`lchashga 
mo`ljallangan silindrik korobka. 
Signal o`zgartirgich
- o`lchanayotgan ko`rsatkich to`g`risidagi axborotni masofaga 
uzatishga kulay bo`lgan signalga aylantiruvchi moslama. 
Siljishni kompensasiyalashga asoslangan signali o`zgartirgich
- o`lchanayotgan 
parametrga proporsional bo`lgan siljishni kompensasiyalash yo`li unifikasiyalangan 
signalga o`zgartirishga muljallangan moslama. 
Signallash
– bu nazorat qilinayotgan ob’ekt faoliyati haqidagi ma’lumotlarni 
operator yoki xizmat ko‘rsatuvchi personallarga tushunarli bo‘lgan shartli signallarga 
o‘zgartirib berish. 
Chastota - o
‘zgaruvchan tizimlarida-Gers (sikllarda sekundlar) bilan ifodalangan 
tok yo‘nalishini o‘zgartirish chastotasi. Vaqt birligiga mos keluvchi to‘liq to‘lqinli 
sikllar soni. 
Teskari aloqa
– bu tizimning keyingi bo‘g‘inlaridan birining oldingisiga 
beradigan ta’siri. 
To‘g‘ri (bevosita) aloqa
- bu tizimning har bir oldingi elementini keyingisiga 
beradigan ta’siri. 
To‘liq avtomatlashtirish
– nazorat va boshqaruv tizimlaridan tortib ishlab 
chiqarishning barcha asosiy va yordamchi hududlari avtomatlashtiriladigan yuqori 
darajadagi avtomatlashtirish. Bajaradigan funksiyasiga ko‘ra avtomatlashtirish 
quyidagi asosiy turlarga tasniflanadi: boshqaruv, nazorat, signallash, blokirovkalash, 
rostlash. 
Teleboshqaruv tizimi
- o‘zida maxsus signallarni jo‘natish yo‘li bilan turli xil 
buyruqlarni masofaga uzatishni ta’minlovchi qurilmalar to‘plamini namoyon etadi. 
Bunday tizimlarning signallari qabul qilinganda boshqarish ob’ektlarining turli 
zanjirlariga ta’sir etishi lozim bo‘lgan signallarga o‘zgartiriladi. 
Telenazorat tizimi
- ob’ektdan axborot qabul qilish punktiga maxsus signallarni 
jo‘natish yo‘li bilan ob’ekt holatlari yoki unda yuz berayotgan jarayonlar haqidagi 
axborotlarni masofaga uzatish va qabul qilishni amalga oshiradi.
Telemexanika
– bu texnika fanlarining harakatchan va qo‘zg‘almas ob’ektlarning 
holatlarini masofadan nazorat qilish va boshqarish bilan bog‘liq bo‘lgan savollar 
majmuini tadqiq qiluvchi sohasi. Telemexanikaning asosiy tushunchalariga 
telemexanik tizim, teleboshqaruv, telenazorat, aloqalar kanali. 

261 
Telemexanik tizim
deb harakatchan va qo‘zg‘almas ob’ektlarning holatlarini 
masofadan nazorat qilish va boshqarishni ta’minlovchi tizimga aytiladi. 
Texnologik yacheyka
– bu markaziy EHM ga umumiy ABT bilan birlashtirilgan 
RDB 
(raqamli 
dasturiy 
boshqarish) 
li 
dastgohlar 
guruhi, 
avtomatik 
manipulyatsiyalash, transport va to‘plash qurilmalaridan iborat avtomatlashtirilgan 
ishlab chiqarish majmuasi bo‘lib, ma’lum turdagi detallarga to‘liq yoki qisman ishlov 
berishni ta’minlaydi. 
Texnologik tizim
- jarayon sodir buladigan muhit, apparat va h.k. 
Tizimli tahlil usuli
- katta tizim kichik tizimlarga bo`linib, kichik tizimlar alohida 
o`rganiladi va ularda olingan natijalar umumlashtirilib katta tizimni o`rganish uchun 
qo`llaniladi. 
Toydiruvchi ta`sir- 
boshqariluvchi kattalikning berilgan o`zgarish qonunini 
buzuvchi ta`sir. 
Xotira qurilmalari
- dastlabki ma`lumotlarni, hisoblashlarning oraliq 
qiymatlarini, doimiy kattaliklarni, funksiyalar qiymatlarini, programmaga tegishli 
komandalarni, masala natijalarini xotirada saqlash, shuningdek jarayonor bilan tashqi 
manbalar ishini muvofiqlashtirish uskunalari 
Uzluksiz jarayon
– tuxtamasdan davriy bajariladigan jarayon. 
Uzatish funksiyasi
-boshlang`ich shartlar nolga teng bo`lgan vaqtda 
W(p)
operator 
shaklidagi chiquvchi kattalikning kirish kattaligiga nisbati. 
Unifikasiyalangan elektr 
signali 
- 0-5 ma, 4-20 ma, 0-10 V chegarada o`zgaruvchi elektr signallar . 
Unifikasiyalangan pnevmatik signal
- 0,02-0,1 MPa chegarada o`zgaruvchi 
pnevmatik signal 
Egiluvchan avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish (EAICh) tizimi
yangi 
mahsulotlarni avtomatlashtirilgan loyihalash hamda yagona va kichik seriyali ishlab 
chiqarish sharoitlarida avtomatlashtirilgan holda ishlab chiqishga mo‘ljallangan. 
Yangi mahsulotlar chiqarishda EAICh tizimiga o‘tish, jihozlarni qo‘l mehnati 
yordamida qayta o‘rnatishlarsiz, dasturiy vositalar orqali amalga oshirishni 
ta’minlaydi.
Faoliyat ko‘rsatish algoritmi
deb biror qurilma yoki qurilmalar majmuasi (tizimi) 
dagi texnologik jarayonning to‘g‘ri amalga oshirilishini ta’minlab beruvchi buyruqlar 
to‘plamiga aytiladi. 
Ekstremal tizimlar
deb tizimlar ishini optimallik mezoni deb ataluvchi biror-bir 
ko‘rsatkichlarning ekstremal qiymatlari ta’minlangan tizmlarga aytiladi. 
Elektr bo‘lmagan kattaliklar va elektr o‘zgartkichlari. 
Kirishdagi o‘lchangan 
qiymat turiga qarab, elektr o‘lchovlari uchun o‘lchash o‘zgartirgichlari elektr 
miqdorlarining 
o‘zgartirgichlari 
va 
elektr 
bo‘lmagan 
miqdorlarning 
o‘zgartirgichlariga bo‘linadi. 

262 
O’zi moslashuvchi tizim
– bu shunday avtomatik boshqarish tizimiki, uning 
tarkibida qo‘shimcha avtomatik qurilma mavjud bo‘lib, bu qurilma avtomatik tizim 
berilgan faoliyat ko‘rsatish algoritmini to‘la amalga oshirishi uchun asosiy avtomatik 
boshqarish tizimining boshqarish algoritmini o‘zgartiradi. 
Qarshilik termometri
- metall o`tkazgichni issiqlikdan qarshiligini o`zgarishiga 
asoslanib ishlaydigan asbob 
Qalqovich
- sath o`lchashda ishlatiladigan suzgich. 
Qo`shuvchi drossel
- o`zgarmas va o`zgaruvchan drossellardan chiqqan 
signallarni qo`shuvchi moslama. 

Download 7,42 Mb.