Mexanizasiyalash muhandislar instituti milliy tadqiqot universiteti

50 
𝐶 =
𝐸∙𝑆
𝑑
, pF. (3.10) 
bunda, E-muhitning dielektrik singdiruvchanligi, S-plastinkalar maydoni sm
2
, d-
plastinkalar orasidagi masofa, sm. Sig‘im qarshiligi
𝑋 =
1
2𝜋𝑓𝑐
(3.11) 
(
f
-chastota). Oraliq masofa d o‘zgarganda zanjirdagi tok o‘zgarib o‘lchov asbobi 
o‘lchanayotgan miqdorni ko‘rsatadi. 
§ 3.2.6. Differensial va transformator datchiklari 
 
Transformator datchiklari induktiv datchiklarning bir turi hisoblanadi. Bunday 
datchikni transformator deb qarash mumkin, bunda transformatsiya koyeffitsiyenti 
o‘ramlar orasidagi o‘zaro induktivlik koyeffitsiyentining o‘zgarishi tufayli o‘zgaradi. 
Bunday datchiklar ob’ektning chiziqli va burchak harakatlarini elektr signaliga 
aylantirish uchun ishlatiladi. 
Elektroavtomatika tizimlarida rezistor, induktiv va sig‘imli datchiklar bilan 
birga aylanish burchagi datchiklari sifatida selsin va aylanuvchi transformatorlardagi 
o‘lchash moslamalaridan foydalaniladi. 
3.6.1 - rasmda ko‘rsatilgan transformator datchigi tutashuvida rotor P, g‘altaklari 
W
1
va W
2
bo‘lgan o‘zak C mavjud. Bunday datchik ko‘pincha "kuzatish" yoki 
differensial transformator deb ham ataladi. 
 
3.6.1 – rasm. Harakatlanuvchi yakorli transformator datchigi sxemasi 
Bu burchak harakatlarni o‘lchash uchun turli avtomatik tizimlarida ishlatiladi, 
sektor yakori bo‘lib, aylanish burchagi bo‘lgan 
j
qiymati o‘lchanadi, va uch-sterjenli 
o‘zak, Markaziy novdada qo‘zg‘alish o‘ramidan (birlamchi o‘ram) iborat bo‘lib, 
ta’minlash kuchlanish manbai U
manba
ga ulangan. 
Ko‘rib chiqilgan datchikning konstruktiv modifikatsiyalari mavjud bo‘lib, ular 
yakornining harakatini ikkita o‘zaro perpendikulyar X va Y yo‘nalishda o‘lchashga 
imkon beradi. Bu datchiklardan biri aylanuvchi transformator deb ataladi. 

51 
Induksion tipdagi elektr mashinasi bo‘lgan aylanuvchi transformator (AT) 
aylanish burchagini elektr signaliga funksional aylantirish uchun ishlatiladi. AT stator 
va rotordan iborat bo‘lib, unga ikkita o‘zaro perpendikulyar bir fazali o‘ramlar 
joylashtiriladi (3.8.2-rasm).
3.6.2 – rasm. Aylanuvchi transformator sxemasi 
Rotor o‘ramlardan tokni olib tashlash kontakt halqalari va cho‘tkalar yordamida 
yoki spiral bo’laklari yordamida cheklangan aylanish burchaklarida amalga oshiriladi. 
W
B
o‘ram yoqilganda, o‘zgaruvchan tok U kuchlanish bilan I o‘ramlarida, 
pulsatsiyalanuvchi magnit oqimi hosil qiladi, rotor o‘ramlarida EYUK keltirib 
chiqaradi. 
Rotorning θ aylanish burchagini neytral holatdan teskari sanaganda EYUKning 
qiymati shu burchak sinusiga proporsional, shuning uchun o‘ramni W
sin
sinus o‘ramli 
AT deyiladi. 
Agar o‘ramlardagi kuchlanish tushishini inobatga olmasak, unda sinusning 
chiqish kuchlanishi 
𝑈
𝑠𝑖𝑛
= 𝐾 ∙ 𝑈
𝑠𝑖𝑛
∙ 𝑞.

(3.12)
 
Bu erda
𝐾 =
𝑊
𝑠𝑖𝑛
𝑊
𝐵
=
𝑊
𝑐𝑜𝑠
𝑊
𝐴
ATni maksimal uzatish koyeffitsiyenti. 
Rotor W
cos 
ning kosinusi deb ataluvchi ikkinchi o‘ralishida θ aylanish 
burchagining kosinusiga proporsional EYUK induksiyalanadi, chunki bu o‘ralish AT 
sinus o‘ralishiga nisbatan 90° bilan siljigan. 
Kosinus o‘ramining chiqish kuchlanishi 
𝑈
𝑐𝑜𝑠
= 𝐾 ∙ 𝑈
𝑐𝑜𝑠
∙ 𝑞.

(3.13)
 

52 
3.6.2 - rasmda ko‘rsatilgan sxemada AT ning sinus va kosinus o‘ramlari bir xil
 
qarshilik
𝑍
𝑛.𝑠𝑖𝑛
= 𝑍
𝑛.𝑐𝑜𝑠
kiritilgan, bu esa o‘z navbatida AT xususiyatlarini yaxshilash 
uchun xatolarni kamaytirish binobarin, o‘z navbatida chiqish o‘rash magnit oqimi 
(simmetriya) ko‘ndalang tashkil etuvchilarini yaxshi natija berishi uchun 
kompensatsiyalanadi.
Yuqori 
aniqlikdagi 
qurilmalar 
bo‘lgan aylanuvchi transformatorlar 
transformator selsinlari o‘rniga avtomatlashtirish tizimlarida ishlatilishi mumkin. 
Xatolikning kattaligiga qarab AT to‘rtta aniqlik sinfiga bo‘linadi. AT, selsin kabi, 
avtomatlashtirishning inersiz elementlaridir. 

Download 7,42 Mb.