Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

- 150 - 
yo‘ldoshlarini yerdan kuzatish orqali qit’alararo geodezik munosabat bog‘lashga 
va dunyo geodezik tarmoqlarini barpo qilishga imkon yaratildi. 
 
3.10.1-rasm. O‘zbekiston Respublikasidagi mavjud sun’iy yo‘ldosh 
geodezik tarmoqlarining amaldagi joylashuvi 
Davlat sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmog‘i 1, 2, 3 va 4 - sinflari punktlarining 
umumiy zichligi har 50 km
2
ga kamida bitta punktni tashkil qiladi. O‘zbekiston 
Respublikasi hududida hozirda 1942 yilda qabul qilingan geodezik koordinatalar 
tizimi (SK-42) amal qiladi. 
Ayni paytda O‘zbekistonda Davlat sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmoq-lari 
tarkibi belgilangan bo‘lib, ularni rivojlantirish umumdan ayrimga o‘tish 
prinsipiga asoslangan. Davlat sun’iy yo‘ldoshli radionavigatsiya tizimlari 
NAVSTAR (AQSh) va GLONASS (Rossiya) hamda kosmik geodeziya-ning boshqa 
usullaridan foydalanib quriladigan Davlat sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmoqlari 
o‘z ichiga quyidagilarni oladi: referens geodezik punktlar tizimi; 0 - sinf sun’iy 
yo‘ldoshli geodezik tarmog‘i; 1 - sinf sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmog‘i.
Davlat sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmoqlari punktlarining o‘rni 
koordinatalarning ikki tizimida – umum yer va referens tizimlarida aniqlanadi. 
Har ikkala tizimlar orasidagi bog‘lanish biridan ikkinchisiga o‘tish parametrlari 
aloqasi orqali bog‘lanadi. Respublikamizda sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmoqlarni 
yaratishda davlat geodezik punkt va tarmoqlarini asos qilib olinishi lozim deb 

- 151 - 
hisoblaymiz. Ma’lumki, doimiy amal qiluvchi bazaviy stansiya yo‘ldosh 
geodeziyasi priyomnigi va antennadan iborat bo‘ladi. Ushbu bazaviy stansiya 
ishonchli joyda barqaror o‘rnatiladi va uzluksiz energiya ta’minoti manbai bilan 
ishlaydi. Ma’lumotlarni qabul qiluvchi priyomnik yo‘ldosh signallarini o‘zida 
qabul qiladi. Qabul qilingan signallar qayta ishlanadi va aniq vaqtda ishlaydigan 
boshqa moslamalarga uzatilib moslamaning doimiy ishlashini ta’minlaydi. Ushbu 
davlat sun’iy yo‘ldoshli geodezik tarmoqlarini yaratish shaharlar hududida, yirik 
sanoat va energetik ob’ektlarni tuzish, loyihaviy qidiruv va qurilish ishlarini 
bajarish, gidrouzel qurilishi bosqichida gidrotexnik inshootlarni rejalash, yirik 
ko‘prik qurilishlarda, tunnel trassasini joyga ko‘chirish uchun planli asos bo‘lib 
xizmat qiladi. Geodezik tarmoqlar aniqligi, zichligi va barqarorligiga bo‘lgan 
talablar turlicha bo‘ladi.
Hozirda davlat geodezik tarmoqlarini raqamlashtirish, sun’iy yo‘ldosh 
geodezik tarmoqlarini barpo qilish va 1:25 000 masshtabdagi topografik asosni 
yaratish ishlari O‘zbekiston hamda Janubiy Koreya Respublikalari o‘rtasidagi 
“Milliy geoaxborot tizimlari” loyihasi doirasida amalga oshirilmoqda. Mazkur 
loyiha bo‘yicha respublikamizning barcha hududlariga asosiy va yordamchi 
sun’iy yo‘ldosh geodezik tarmoqlari o‘rnatilib, uning muhofazasi hududiy yer 
tuzish va ko‘chmas mulk kadastri davlat korxonalari zimmasiga yuklatilgan. 
Ularning nazorati va monitoringi Davlat kadastrlari, geodeziya va kartografiya 
milliy markazi davlat unitar korxonasi tomonidan olib borilmoqda. 
“O‘zdaverloyiha” davlat ilmiy-loyihalash instituti hududiy filiallarining yer 
tuzuvchi mutaxassislari yer hisobini yuritish ishlarini olib borishda GPS 
qurilmalarini mazkur sun’iy yo‘ldosh geodezik tarmoqlariga bog‘lagan holda 
amalga oshirib kelinmoqda. 
Bir va ikki chastotalik GPS va GNSS priyomniklar eng ko‘pi o‘n ikkita sun’iy 
yo‘ldosh bilan bog‘lanish imkonini beradi va eng kami oltita sun’iy yo‘ldosh bilan 
bog‘langanda ishchi holga keladi. Aniqlik darajasi relef murakkabligi, rover 
antennasining radiusi ochig‘ligi va ob-havo sharoitiga karab o‘rtacha 60 

- 152 - 
santimetrni tashkil etgan. Aniqlik darajasini oshirish maqsadida qilinadigan 
geodezik va geoinformatik ishlar qo‘shimcha vaqt va qo‘shimcha mutaxassisning 
intellektual salohiyati talab qilinadi. Bu esa o‘rtacha murakkablikdagi bo‘lgan 3 
gektar hududni 1:500 masshtabdagi planini tuzish maqsadida qilinadigan 
geodezik ish uchun kamida uch nafar yetuk malakali mutaxassis 8 soat davomida 
ish olib borish hamda GPS va GNSS priyomnikda olingan ma’lumotlarni davlat 
geodezik punktiga bog‘lash uchun qo‘shimcha bir kunni talab qilgan (3.10.2-
rasm). 

Download 9,23 Mb.