-jadval  2015 yil 1 yanvar holati bo’yicha asosiy fondlar, o’rnatiladigan uskunalar va qurilishi

178 
4.Mashinalar va uskunalar 
4.1.Kuch mashinalari 
va uskunalari (40000-
40719) 
1.000 
1.050 1.083 1.105 
1.098 
1.077 
1.054 
1.023 
4.2.Ishchi mashinalar 
va uskunalar (41000-
46119) 
1.000 
1.021 1.053 1.074 
1.069 
1.053 
1.033 
1.011 
4.3.O’lchov va 
boshqaruv asbob va 
qurilmalari, 
laboratoriya jihozlari 
(47000-47066) 
1.000 
1.021 1.053 1.074 
1.069 
1.053 
1.033 
1.011 
4.4.Hisoblash 
texnikasi (48000-
48010) 
1.000 
1.000 1.000 1.000 
1.000 
1.000 
1.000 
1.000 
4.5.Boshqa mashina 
va uskunalar(49000-
49303) 
1.000 
1.021 1.053 1.074 
1.069 
1.053 
1.033 
1.011 
5.Transport vositalari (50000-50709) 
Yengil avtomobillar 
1.000 
1.000 1.027 1.048 
1.045 
1.035 
1.022 
1.008 
Boshqa transport 
vositalari 
1.000 
1.021 1.053 1.074 
1.069 
1.053 
1.033 
1.011 
6.Asboblar (60000-
60002) 
1.000 
1.016 1.048 1.070 
1.064 
1.046 
1.032 
1.014 
7.Ishlab chiqarish va 
xo’jalik anjomlari, 
mebelsiz (70000-
70002, 70005-70012) 
1.000 
1.016 1.048 1.070 
1.064 
1.046 
1.032 
1.014 
8.Mebel (70003-
70004) 
1.000 
1.015 1.047 1.069 
1.064 
1.050 
1.035 
1.017 
9.Ishchi va 
mahsuldor mollar 
(80000) 
1.000 
1.000 1.095 1.118 
1.095 
1.072 
1.046 
1.012 
10.Ko’p yillik 
ko’chatlar (90000-
90021) 
1.000 
1.008 1.040 1.061 
1.051 
1.075 
1.056 
1.028 
11.Kutubxona 
fondlari 
1.000 
1.009 1.041 1.062 
1.059 
1.049 
1.033 
1.009 
12.Boshqa asosiy 
fondlar 
1.000 
1.040 1.073 1.095 
1.085 
1.082 
1.059 
1.030 
13.Qurilishi 
tugallanmagan 
obektlar 
1.000 
1.003 1.035 1.056 
1.037 
1.000 
1.000 
1.000 
14.O’rnatilgan 
uskunalar 
1.000 
1.021 1.053 1.074 
1.069 
1.053 
1.033 
1.011 
*Soliq va bojxona xabarlari. 2015 yil. 6-yanvar, №1 (1065). 7-bet 
Asosiy fondlarning ma’naviy eskirishi ham 2 xil bo’ladi: 

179 
1.Yangi, ancha unumli va tejamli mashinalar ixtiro etilishi va ularning ishlab chiqarishga joriy 
qilinishi natijasida eskirgan mashinalarning jismoniy yeyilish muddati tugamasdanoq, qadrsizlanib 
ma’naviy eskirib qoladi. 
2.Texnika taraqqiyoti va mehnat unumdorligining oshishi ham o’z navbatida ishlab turgan 
mashinalar qiymatini kamayishiga olib keladi va ma’naviy eskiradi. 
Asosiy vositalar jismoniy eskirgan qismining yangidan yaratilgan mahsulot qiymatiga asta-
sekin o’tishi orqali qoplanishi va iste’mol qilingan mehnat vositalarini takror ishlab chiqarish uchun 
pul vositalarining to’planishi amortizasiya deyiladi. Asosiy vositalar to’liq eskirganda ularning 
qiymati to’lig’icha tayyor mahsulotga o’tgan bo’ladi. Mehnat vositalarining o’tgan qiymati 
mahsulotni sotish va undan ishlab chiqarishda foydalanish orqali qoplanadi. Bu jarayon to’xtovsiz 
davom etadi. 
Amortizasiya quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: 
1.Asosiy vositalarni rejalashtirish uchun zarur bo’lgan, asosiy vositalar eskirish darajasining 
umumlashgan shaklini xarakterlaydi. 
2.Eskirgan mehnat vositalarini almashtirish uchun pul fondini shakllantiradi. 
3.Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlashga imkon beradi. 
Hozirda amortizasiya ajratmalari yangi qoida bilan joriy qilindi. Bu qoidaga muvofiq asosiy 
fondlardan qay darajada foydalanilganligidan qat’iy nazar amortizasiya ajratmalari ajratila 
boshlanadi. Natijada xo’jaliklar asosiy fondlardan yil mobaynida yanada to’la va unumli foydalanish 
zaruriyatini keltirib chiqaradi. Asosiy fondlarning har xil turlari uchun belgilangan bu me’yorlar 
ularning real xizmat qilish muddatlariga va foydalanish sharoitiga qarab tabaqalashtiriladi. 
Modomiki, amortizasiya summasi asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga, ularning xizmat 
muddatiga, shuningdek mehnat vositalarining tugatilish qiymatiga bog’liq ekan, u holda yillik 
amortizasiya normasi quyidagi formula orqali hisoblaniladi: 
100
*
M
*
DQ
TQ
-
DQ
A
=
m
Am – amortizasiya me’yori, foiz; 
TQ – asosiy vositalarning tugatilish paytidagi qiymati, so’m. 
Amortizasiya me’yorining miqdori mehnat vositalarining xizmat muddati, ulardan ishlab 
chiqarish jarayonida foydalanish sharoitlari bilan aniqlanadi. Foydalanish muddati qancha oz bo’lsa, 
amortizasiya me’yori shuncha yuqori bo’ladi va aksincha. 
Asosiy vositalar qiymatidan ajratiladigan, mahsulot tannarxiga qo’shiladigan, amortizasiya 
summasi (As), ularning dastlabki qiymati va amortizasiya me’yori asosida aniqlanadi: 
100
AmTQ
*
DQ
A
=
s
Asosiy vositalar renovasiyasiga amortizasiya summasini hisoblash quyidagi formula asosida 
hisoblaniladi: 
M
*
DQ
TQ
-
DQ
A
=
r
Amortizasiya ajratmalari me’yori har bir asosiy vosita turiga alohida o’rnatiladi va ularning 
normal foydalanish sharoitida xizmatining o’rtacha muddatini aniqlaydi.
Quyidagi chizmada asosiy vositalar klassifikasiyasi ko’rsatilgan. 

180 
 
 
 

Download 8,59 Mb.