294
Kuzgi bug’doy 1 t. don hosil qilishi uchun o’rtacha 700 –1000
3
suv sarflaydi. Suv bilan
ta’minlanish optimallashib borishi bilan 1t.don hosil bo’lishi uchun sarflangan suv miqdori ham
kamayib boradi, natijada sug’oriladigan g’allachilik samaradorligi ko’tariladi.
Yuqori hosil olish omillaridan yana biri uni qisqa muddatlarda yig’ib-terib olishdir.Masalan,
kuzgi bug’doy pishib yetilgach 8-12 kunda o’rib-yanchib olinishi zarur. Agar uning muddati
kechiktirilsa hosilning bir qismi nobud bo’ladi (dalalarda qolib ketadi). Ayrim xo’jaliklarda nobud
bo’lgan hosil sifatli sug’orish va o’g’itlashdan olinadigan qo’shimcha hosildan ham ko’p bo’ladi va
tarmoqning samaradorligini keskin pasaytiradi.
Hosilni yig’ishtirishda kombaynlardan guruh usulida foydalanish samarali hisoblanadi. Ang’iz
ekinlari tuprog’ini tayyorlash eng qulay muddatlarda o’tkaziladi, ularni ekish muddati qisqaradi va
hosildorligi oshadi.
Demak, yuqori hosil yaratish uchun barcha texnologik jarayonlar o’z vaqtida va sifatli
o’tkazilishi zarur. Chunki, odatda samaradorlik hosilni yaratish, yig’ib olish bilan bevosita
bog’liqdir. Ma’lumki, g’allachilik va uning mahsulotlarining iqtisodiy samaradorligi 1 s.
mahsulotining to’liq tannarxi va uni sotish bahosi hamda rentabellik ko’rsatkichlari asosida
baholanadi. Oddiy shaklda tahlil shuni ko’rsatadiki barcha turdagi 1 sentner g’allaning tannarxi
qishloq xo’jalik korxonlarida, shu jumladan shirkatlarda va fermer xo’jaliklarida oxirgi yillarda oshib
bormoqda. Bunday holat g’allachilikda ishlatiladigan asosiy va aylanma vositalarga ko’tara hamda
chakana baholarning oshishi, nominal brutto mehnat xaqqi fondi, undan hisoblanadigan ajratmalar,
soliqlar va to’lovlar hajmining ko’payishi hisobiga sodir bo’lmoqda.
1 s. g’alla tannarxi so’mning inflyasiya koeffisentining oshishi hamda jahon bozorida bahoning
tashkil topish darajasini hisobga olib, barcha turdagi tovar g’alla mahsulotlariga davlat xarid baholari
oshirilmoqda.
1 s. g’alla tannarxi va uning sotish bahosining o’sishi o’rtasida mutanosiblikning saqlanmasligi
oqibatida tannarxga kiritilgan xarajatlarning rentabelligi ko’pchilik korxonalarda past darajada yoki
ular zarar bilan ishlashmoqda.
Korxonalarning moliyaviy ahvolini yaxshilash, shu jumladan ularning aylanma fondlarini
tashkil etish maqsadida, fyuchers kontraktasiya shartnomasiga asosan davlat buyurtmasi buyicha
sotiladigan mahsulot qiymatining 50 % hajmida avans beriladi.
Ko’pchilik korxonalarda g’allachilikda mehnatni tashkil etish va unga haq to’lash oila pudrati
asosida amalga oshiriladi, moddiy manfaatdorlik va javobgarlik tamoyillaridan foydalanish
samaradorligi kuchaytiriladi.
Ammo, g’allachilikda aniqlanadigan ko’pchilik samaradorlik ko’rsatkichlari bozor iqtisodiyoti
qonunlari mexanizmlari va kategoriyalaridan oqilona foydalanish talablariga to’laroq javob
bermaydi.
Shuning uchun, mavjud real imkoniyatlardan oqilona foydalanishni tezlashtirish maqsadida
bozor iqtisodiyoti sharoitidagi islohatlarni yanada chuqurlashtirish dolzarb vazifadir. Dastavval, tovar
mahsulotlarining sotish baholarini erkin va shartnoma asosida tashkil topishiga, g’allakorlarni mehnat
natijalariga qarab garantiyalangan xaq to’lanishiga erishish zarur. Tarmoqda mehnatga pul va natural
shaklida xaq to’lashni joriy etish samarali hisoblanadi.