159
kamaytirishdan ko’ra foydaliroq bo’lishi mumkin. Ammo, har qanday holatda ham, esda tutish
lozimki, loyihaning atrof muhitga zararli ta'sirini kamaytirish yoki bartaraf etish bo’yicha barcha
xarajatlar, hamda kompensatsiyaviy to’lovlar va jarimalar, loyihaning umumiy xarajatlariga kiritilishi
va pul oqimlariga qo’shilishi lozim.
Ekologik qismi muhim rol o’ynaydigan loyihalarda, xarajat va daromadlarning to’g`ridan-to’g`ri
tahlilini o’tkazib bo’lmaydi. Muammo shundaki, ekologik loyihalardagi daromad va xarajatlarni aniq
ko’rib bo’lmaydi va (yoki) ular vaqt bo’yicha ancha surilgan.
Tabiat nafaqat insonga resurslarni taqdim etadi, balki boshqa tabiiy xizmatlarni ham ko’rsatadi
(suvlarning tabiiy tozalanishi, tuproqning himoyasi, chiqindilarni qayta ishlash va h.). Tabiatning
bunday takrorlanmas o’ziga xos qobiliyatiga yetkazilgan zararni qiymat bilan ifodalash juda ham
qiyin, ayrim hollarda esa umuman mumkin emas.
Ekologik o’zgarishlarning darajasi va xarakterini oldindan bilish mumkin bo’lgan holatlarda,
mavjud bozorlar va ulardagi narxlar bunday baho berish imkoniyatini tug`diradi. Misol uchun,
sug`orish tizimidagi suv sifatining yomonlashuvi tufayli, hosil hajmi yoki sifatidagi yo’qotishlar
yuqori darajali aniqlik bilan hisoblangan bo’lishi mumkin.
Ammo, havo yoki ichimlik suvining sifati pasayishi natijasida insonlar sog`lig`iga keltirilgan
zararni hisoblash ancha murakkab. Misol uchun, sog`liqni saqlash, turar joyni o’zgartirish yoki
davolanish xarajatlarini hisoblash mumkin, lekin baribir bir qancha boshqa xarajatlar hisobga
olinmasdan qoladi va zarar ko’rganlar tegishli kompensatsiya olmaydilar.
Loyiha salbiy oqibatlarini kamaytirish yoki bartaraf etish xarajatlarini rejalashtirishda,
moliyalashtirishning barcha mumkin bo’lgan manbalarini, va birinchi navbatda investitsiyadan asosiy
foyda ko’ruvchi shaxslarning mablag`larini hisobga olish lozim. Qo’shimcha daromad olish yo’lida
atrof muhitga zarar yetkazuvchi, uni tiklash bo’yicha asosiy xarajatlarni ham ko’tarishi maqsadga
muvofiq bo’ladi. Bundan tashqari barcha pog`onalardagi davlat byudjeti, atrof muhitni himoya qilish
maqsadli dasturlarining mablag`lari, maxsus ekologik jamg`armalarning mablag`lari va boshqa
manbalardan foydalanish mumkin.
