Mulkchilik xo‘jalik va tadbirkorlik faoliyatining turli shakllari orqali iqtisodiy jihatdan
ro‘yobga chiqariladi.
Boshqa tomondan, mulkchilikning huquqiy jihati uning iqtisodiy tomoniga nisbatan faqat
bo‘ysinuvchi ro‘l o‘ynamaydi. Bu shunda ko‘rinadiki, ishlab chiqarish vositalariga ma’lum
huquqiy egalik qilmasdan, hech kim ishlab chiqarish jarayonini amalga oshira olmaydi, ishlab
chiqarish vositalari va ishlab chiqarilgan mahsulotdan foydalana olmaydi. Shu sababli
mulkchilikning huquqiy normalari (egalik qilish, tasarruf qilish, foydalanish huquqi) iqtisodiy
munosabatlarning aniqlashtirilgan ko‘rinishi hisoblanadi.
Xuquqiy normalar, bir tomondan, aynan mulkchilik munosabatlarini muhofaza qilish
zarurati bilan bog‘liq holda vujudga kelsa, boshqa tomondan u tovar ishlab chiqarish sharoitida
mulkchilik munosabatlarini rivojlantirishda g‘oyat muhim ro‘l o‘ynaydi. Bu ro‘l shunda
ko‘rinadiki, tovar xo‘jaligi sharoitida ayrim ijtimoiy qatlamlar ishlab chiqarish jarayonida
qatnashmasdan, ayirboshlash munosabatlarida ishtirok etib (masalan, savdo vositachilari)
mulkdorga aylanish imkoniyati vujudga keladi.
Shunday qilib, mulkchilikning huquqiy normalari, birinchidan, ishlab chiqarish vositalari
va yaratilgan moddiy ne’matlarning muayyan, ya’ni yuridik yoki jismoniy shaxslarga tegishli
ekanligini, ikkinchidan, mulk egalarining qonun bilan qo‘riqlanadigan vakolatlarini va nihoyat,
uchinchidan mol-mulkni himoya qilish usullarini belgilab beradi.
Mulkchilik munosabatlari uning ob’yektlari va sub’yektlari bo‘lishini shart qilib qo‘yadi.
Mulkka aylangan barcha boylik turlari mulkchilik ob’yektlaridir. Mulk ob’yekti bo‘lib, inson
yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar, tabiiy boyliklar, aqliy mehnat mahsuli, insonning
mehnat qilishi qobiliyati - ishchi kuchi va boshqalar hisoblanadi. Mulk ob’yektida asosiy
bo‘g‘in - bu ishlab chiqarish vositalariga egalik qilish hisoblanadi. Ishlab chiqarish vositalari
kimniki bo‘lsa, ishlab chiqarilgan mahsulot ham unga tegishli bo‘ladi.
Real hayotda ishlab chiqarish vositalarining umumlashish darajasi turli xil, ya’ni ishlab
chiqaruvchilarning ishlab chiqarish vositalari bilan qo‘shilishi turli darajada va turli shakllarda
amalga oshiriladi. Shunga mos ravishda mulk sub’yektlari vujudga keladi. Mulk sub’yekti
jamiyatda ma’lum ijtimoiy-iqtisodiy mavqeiga ega bo‘lgan, mulk ob’yektini o‘zlashtirishda
qatnashuvchilar, mulkiy munosabatlar ishtirokchilari bo‘lib, ular jamoa, sinf, tabaqa yoki
boshqa ijtimoiy guruhlarga birlashgan bo‘ladi. Ayrim kishilar, oilalar va davlat ham mulkchilik
sub’yekti bo‘lib chiqadi.
Mulk ob’yektlari va sub’yektlari yordamida mulkchilik munosabatlari va huquqlarini
yanada yaqqolroq tushunish mumkin. Mulkchilik munosabatlari-bu mulk ob’yektini
o‘zlashtirish bo‘yicha mulk sub’yektlari o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatdir.
Mulkchilik huquqlari esa mulk sub’yektining mulk ob’yektiga nisbatan munosabatidir,
ya’ni undan foydalanish va nazorat qilish yuzasidan kelib chiquvchi huquqlar majmuidir.
