|
Microsoft Word II -an imp.+
|
| bet | 59/142 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 3,55 Mb. | | #255298 |
Bog'liq Microsoft Word II -anU MU
L m,çıı
Deməli,
U
Um, çıı
M const L
(4.8)
olur, yəni β giriş gərginliyinin amplitudundan asılı deyil. Şəkil 4.3,a - da Uçıx=Ugir / β qiymətinə uyğun olan düz xətt absis oxuna paralel çəkilmişdir.
Şəkil 4.3-də göstərilən asılılıqlar əsasında generatorun iş rejimini müəyyən etmək olar. K(Um gir) əyrisi ilə 1/β düz xəttinin kəsişmə nöqtəsinə uyğun olan U m.gir( a)-dan kiçik giriş gərginliklərində βK>1 bərabərsizliyi ödənilir. Bu o deməkdir ki, sistemdə sərbəst rəqslər güclənəcək, generator həyəcanlanacaq və giriş gərginliyi amplitudu Um.gir( a) qiymətinə yaxınlaşacaqdır. U m.gir>U gir( a) qiymətlərində isə βK<1 şərti ödənilir, yəni sistemdə yaranan sərbəst rəqslərin amplitudu kiçilir və nəticədə a nöqtəsindəki qiymətinə yaxınlaşır.
Beləliklə, a nöqtəsi sistemin dayanıqlı halına uyğundur. Bu hal üçün
βK[Um,gir(a)]=1 (4.9)
bərabərliyi ödənilir. Bu münasibətdən çıxışda alınan rəqslərin stasionar amplitudunu təyin etmək olar. Avtogeneratorun baxılan iş rejiminin xarakterik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, həyəcanlanma şərti (βK≥1) sistemdə giriş gərginliyi amplitudun istənilən kiçik qiyməti üçün ödənilir. Bu isə o deməkdir ki, istənilən qədər kiçik giriş gərginlik fluktuasiyaları nəticəsində avtogeneratorda sonlu amplitudlu rəqslər yarana bilər. Bu rejim avtogeneratorun yumşaq generasiya rejimi adlanır.
İşçi nöqtə xarakteristikanın başlanğıcında götürülən halda (sürüşdürücü gərginlik Esür=0 olduqda) generatorda generasiya rejiminin xarakteri dəyişir. Şəkil 4.3,b-dən göründüyü kimi, K(Um gir) əyrisi 1/β düz xətti ilə iki nöqtədə (a və b nöqtələrində) kəsişir. A nöqtəsi yuxarıda baxdığımız yumşaq generasiya rejiminə, b nöqtəsi isə sistemin dayanıqsız halına uyğundur; belə ki, Um girm gir(b) olduqda βK<1 olur, yəni generatorun konturunda sərbəst rəqslər sönür. Giriş siqnalı amplitudunun Um.gir(b)-Um gir(a) intervalında isə β>1, yəni sərbəst rəqslər güclənir və rəqslərin amplitudu Um gir(b) nöqtəsindəki qiymətindən uzaqlaşaraq Um.gir(a) qiymətinə yaxınlaşır. Bu rejimdə generator kiçik amplitudlu giriş siqnalından həyəcanlana bilməz, onun həyəcanlanması üçün amplitudu Um gir(b) qiymətindən böyük olan ilkin “təkan” rolunu oynayan siqnal tələb olunur. Avtogeneratorda yaranan rəqslərin stasionar amplitudu bu halda da (4.4) tənliyi ilə təyin oluna bilər. Avtogeneratorun təsvir olunan bu generasiya rejimi sərt generasiya rejimi adlanır. Rəqs sistemlərinin dayanıqlı və dayanıqsız hallarda ola bilməsi məsələsini rəqs sisteminə verilən və onda itkilərə sərf olunan gücləri müqayisə etməklə də araşdırmaq olar. Tutaq ki, rəqs sistemində aktiv müqavimətlərdə itkiyə sərf olunan güc Pi, mənbədən sistemə verilən güc isə PM-dir. Əgər mənbədən sistemə verilən PM gücü də Pi gücü kimi aktiv müqavimətdən keçən cərəyan amplitudunun kvadratı ilə mütənasib olaraq artarsa, onda sistemdə sabit amplitudlu cərəyan rəqsləri mövcud ola bilməz. Belə ki, şəkil 4.4,a - dan göründüyü kimi, PM1(İ2)>Pi(İ2) olduqda bu rəqslərin amplitudu tədricən böyüyər, əksinə PM2(İ2)
i(İ2) olduqda isə rəqslərin amplitudu kiçilər. Nəhayət, PM=Pi olduqda sistemin halı dayanıqsız olur. Bu halda generasiya rejiminin kiçik dəyişmələrində sistem tarazlıq halından çıxar və əvvəlki halına qayıda bilməz.
Sistemdə PM(İ2) asılılığı qeyri-xətti xarakterə malik olduqda isə sistemdə rəqslərin generasiyası başqa xarakter daşıyır. Şəkil 4.4,b-də iki hal üçün PM(İ2) asılılığı göstərilmişdir. Birinci halda Pi(İ2) vəPm(İ2) xətlərinin ancaq bir kəsişmə nöqtəsi (a nöqtəsi) vardır. Bu nöqtədə itkiyə sərf olunan enerji mənbədən daxil olan enerji ilə tam kompensasiya olunur.
Sistemin tarazlıq vəziyyətindən çıxması cərəyan amplitudunun böyük qiymətləri istiqamətində baş verərsə, Pi>PM olar və rəqslərin amplitudu kiçilər, əksinə, a nöqtəsindən sol tərəfə doğru cərəyanın kiçik qiymətləri istiqamətində baş verərsə, Pi
a nöqtəsi ilə xarakterizə olunan haldan kənara çıxdıqda yenə də o hala qayıdır. Deməli, a nöqtəsi sistemin dayanıqlı tarazlıq halını xarakterizə edir və bu hala uyğun cərəyan rəqslərinin amplitud qiyməti İM(a)-dır. Bu qayda ilə göstərmək olar ki, ikinci halda Pi(İ2) asılılığının PM(İ2) ilə kəsişmə nöqtələri olan c nöqtəsi sistemin dayanıqlı halına, b nöqtəsi isə dayanıqsız halına uyğundur. İndi
də generatorda yaranan harmonik rəqslərin tezliyinin təyin edilməsi məsələsinə baxaq.
b)
Şəkil 4.4. Mənbədən sistemə verilən və itkiyə sərf olunan güclərin sistemdən keçən cərəyan amplitudunun kvadratından asılılığı.
Generasiya tezliyi gücləndiricinin və əks əlaqə dövrəsinin tezlik xarakteristikalarından asılıdır və (4.5) düsturu ilə ifadə olunan faza balansı şərtindən təyin etmək olar. Göstərildiyi kimi, rezonans gücləndiricisi əsasında yaradılmış avtogeneratorlarda β əks əlaqə əmsalı sabitdir və tezlikdən asılı deyil; deməli =0 olur. Gücləndiricidə yaranan k faza sürüşməsinin tezlikdən asılılığı isə aşağıdakı şəkildədir:
(4.10)
=0 olduğundan, faza balansı şərtinə görə gücləndiricidə də faza sürüşməsi
ϕk=0 olmalıdır ki, bu da (4.10) ifadəsindən göründüyü kimi, rezonans halında, yəni generasiya olunan rəqslərin tezliyi, konturun məxsusi tezliyinə bərabər olduqda mümkündür. Deməli, avtogeneratorun generasiya tezliyi konturun
rezonans tezliyi ilə üstüstə düşür və onun parametrləri ilə aşağıdakı kimi bağlıdır:
Praktikada əks əlaqə dövrələri olaraq passiv elementlərdən təşkil olunmuş LC konturundan (yüksəktezlikli avtogeneratorlarda) və RC dövrələrindən (alçaqtezlikli avtogeneratorlarda) geniş istifadə edilir.
|
| |
