|
Operator faoliyatining psixologik va fiziologik xususiyatlari
|
| bet | 21/93 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #255101 |
Bog'liq Muhandislik psixologiyasi 4.3. Operator faoliyatining psixologik va fiziologik xususiyatlari
Operatorning faoliyati boshqaruv tizimi oldiga qo'yilgan maqsadlarga erishish jarayonini ifodalaydi, bu operator harakatlarining tartiblangan to'plamidan iborat. Inson faoliyatining tahlili shuni ko'rsatadiki, psixikaning ishtirokisiz, tevarak-atrofdagi dunyoni ongli ravishda aks ettirmasdan turib bo'lmaydi. O'z faoliyatida operator harakatlarining maqsadini biladi, ularning kutilgan natijasini tasavvur qiladi, o'zi harakat qiladigan sharoitlarni idrok etadi va baholaydi, individual harakatlar ketma-ketligi haqida o'ylaydi, diqqatini to’playdi va saqlaydi, ixtiyoriy harakatni qo'llaydi, xotiradan kerakli ma'lumotlarni oladi va faoliyatning borishini kuzatadi, uni nazorat qiladi, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarni boshdan kechiradi.
Shunday qilib, psixika faoliyatni tartibga soluvchi vazifasini bajaradi; u orqali operator o'z faoliyatini belgilangan maqsad, talab va shartlarga muvofiq boshqaradi, nazorat qiladi va moslashtiradi. Psixika shaxsning psixik jarayonlari, xossalari va holatlarida amalga oshiriladi va ruhiy aks ettirishning turli shakllarida namoyon bo'ladi (4.4-rasm).
Rasm. 4.4. Inson psixikasi namoyon bo'lishining asosiy shakllari.
Aqliy jarayonlar miyaning aks ettiruvchi faoliyatining eng muhim shaklidir. Bunday jarayonlarning uch turi mavjud: kognitiv, hissiy va irodali. Kognitiv jarayonlar bizga dunyoni va o'zimizni tushunish imkoniyatini beradi. Bularga quyidagilar kiradi: sezish, idrok etish, fikrlash va boshqalar. Bu jarayonlar bir-biridan voqelikning to'liqligi va chuqurligining turli darajalari bilan farqlanadi. Operator faoliyatida ular axborotni qabul qilish, saqlash va qayta ishlash funksiyalarini bajaradi. An'anaga ko'ra, psixologiyada individual kognitiv jarayonlar bir-biridan nisbatan mustaqil ravishda ko'rib chiqiladi va o'rganiladi. Biroq, insonning haqiqiy faoliyatida bu jarayonlar turli xil va murakkab sxemalar bo'yicha o'zaro ta'sir qiladi, bu esa bunday bo'linishni asosan sun'iy qiladi. Bunday nomuvofiqlikni bartaraf etishga urinishlar faoliyatning kognitiv uslubi tushunchasining paydo bo‘lishiga olib keldi. Kognitiv uslub (lotin tilidan cognitio-bilish va yunoncha stylos- o‘zak) kognitiv faoliyatning barqaror tarkibiy va dinamik xususiyatlari sifatida tushuniladi, bunda individual farqlarni aks ettiradi. insonning axborotni qayta ishlash jarayonlarini ichki tashkil etish. Bugungi kunga qadar bir necha o'nlab kognitiv uslublar aniqlangan. Ular orasida maydonga bog'liqlik - maydon mustaqilligi, qat'iylik - moslashuvchanlik, refleksivlik - impulsivlik, kognitiv tuzilmalarning murakkabligi va boshqalar. Ulardan eng muhimlaridan biri maydonga bog'liqlik - maydon mustaqilligi. Maydonga bog'liq bo'lgan xatti-harakatlar uslubi, unda sub'ekt o'zi uchun rag'batlantiruvchi kuchga ega bo'lgan ogohlantirishlarga impulsiv javob beradi. Daladan mustaqil xulq-atvor insonning o'z maqsadiga yo'naltirilganligi va mavjud vaziyatning bosimiga e'tibor bermaslikda namoyon bo'ladi.
Kognitiv jarayonlarning yana bir guruhi hissiydir. Tuyg'ular-bu inson hayotidagi tashqi va ichki vaziyatlarning shaxsiy ahamiyatini va bahosini tajriba shaklida aks ettiruvchi jarayonlar. Agar kognitiv jarayonlar insonga atrofidagi va uning nazorati ostida bo'lmagan olamni ozmi-ko'pmi xolisona aks ettirishga imkon bersa, his-tuyg'ular insonning o'ziga va uning atrofidagi dunyoga sub'ektiv munosabatini aks ettirishga xizmat qiladi.
|
| |
