|
Muhandislik psixologiyasida modellashtirish metodi
|
| bet | 24/93 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 0,56 Mb. | | #255101 |
Bog'liq Muhandislik psixologiyasi 5.4. Muhandislik psixologiyasida modellashtirish metodi.
5.1.Psixologiya va muhandislik psixologiyasi metodlarining tasnifi.
Muhandislik psixologiyasi ko'p darajali va ko'p o'lchovli tabiati boshqaruv tizimida inson operatorining faoliyatini va birinchi navbatda, ushbu faoliyatning axborot jarayionini to'liq o'rganish uchun turli usullardan foydalaniladi. Shuning uchun muhandislik psixologiyasi psixologiya fanida, boshqa tegishli sohalarda rivojlangan metodlar va o'ziga xos usullardan keng foydalanadi. Ushbu metodlar boshqaruv tizimi va operator faoliyatidagi axborot jarayonlarining qonuniyatlarini aniqlashga qaratilgan fundamental tadqiqotlarda ham, asbob-uskunalarning inson xususiyatlari va imkoniyatlariga muvofiqligini tekshirish uchun o'tkaziladigan muhandislik-psixologik testlarda ham qo'llaniladi. Ushbu metodlar ijtimoiy muhitning har bir komponentini, inson, texnologiya, atrof-muhitni o'rganishga qaratilgan bo'lishi mumkin. Operator faoliyatini o'rganish va optimallashtirish metodlarini qo'llash o'ziga xos xususiyatlarga ega. Birinchidan, muhandisning dizayn yo'nalishi psixologiyada nafaqat empirik, balki apriori dizayn usullaridan ham foydalanishni talab qiladi. Ikkinchidan, muhandislik psixologiyasida faoliyat samaradorligi, intensivligi va qulayligining umumlashtirilgan ko'rsatkichlaridan foydalanish qisman ko'rsatkichlar tizimi asosida integral ko'rsatkichlarni olish tartib-qoidalaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Uchinchidan, muhandislik-psixologik tadqiqotlar yoki operator faoliyatini baholash har doim tizimli bo'lishi kerak, bu faqat bir vaqtning o'zida qo'llanilganda muhimdir. IMT ning tarkibiy qismlari va asosiy xususiyatlari o'rtasidagi munosabatlarni aks ettiruvchi turli metodlaridan foydalanaishda bilimlarning uch turi to'g'risidagi qoidadan foydalanish kerak: tafakkur-tasviriy, empirik va samarali transformativ. Ular operator faoliyati haqidagi nazariy, empirik va amaliy tushunlarda o'z aksini topadi. Bundan tashqari, har bir keyingi bilim turi avvalgisining mazmunligida shakllanadi, o'zgartiriladi, tushunchalarni o'z ichiga oladi. Bu turlarning birinchisi, tafakkur-tasviriy bilimlar bevosita kundalik tajribada shakllanadi. Boshqacha aytganda, muhandislik-psixologik nazariya eksperimental va amaliy tadqiqotlarda to'plangan ma'lumotlar asosida ishlab chiqiladi. Shuning uchun IMTni ishlatish nazariyasi, eksperimenti va amaliyotining dialektik birligi IMTni o'rganish metodlarini, shu jumladan operator faoliyatini o'rganish metodlarini ishlab chiqish va qo'llashning asosiy tamoyilidir. Ushbu qoidaga muvofiq, muhandislik psixologiyasidagi tadqiqot metodlarini shartli ravishda ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: analitik va empirik.
Muhandislik psixologiyasida qo'llaniladigan metodlarni to'g'ri tushunish uchun biz birinchi navbatda ularni tasniflashimiz kerak. Afsuski, muhandislik psixologiyasida tadqiqot metodlarining aniq tasnifi mavjud emas. Bunday tasnifni ishlab chiqishning murakkabligi shundaki, u hali shakllanmagan va shakllanishda davom etayotgan muhandislik psixologiyasining barcha tadqiqot sohalarini qamrab olishi kerak. Shunga qaramay, bunday tasnifni ishlab chiqish uchun ma'lum shartlar allaqachon mavjud. Operator faoliyatining xususiyatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni olish metodiga ko'ra, metodlar ob'ektiv va sub'ektiv turlarga bo'linadi. Ob'ektiv metodlar turli asboblar va jihozlardan foydalanishni o'z ichiga oladi . Bu metodlarga quyidagilar kiradi: ish muhitining xususiyatlarini o'lchash, metrik o'lchovlar, vaqtni belgilash, fiziologik ko'rsatkichlarni o'lchash, psixologik xususiyatlarni o'lchash. Subyektiv metodlar eksperimentator yoki sub'ektning o'zi tomonidan berilgan operatorning ish faoliyatini baholashga asoslanadi.
IMTda operator faoliati to'g'risidagi ma'lumotlarni olish xususiyatiga ko'ra psixologik, fiziologik va matematik metodlar ajratiladi. Alohida sifatli metodlarni ham ajratish mumkin.
|
| |
