Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

311
1 
2 
3 
4 
Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (6400) 
Задолженность
по
платежам
в
бюджет
680 
12325,4 
20746,5 
Sug‘urtalash bo‘yicha qarzlar (6510) 
Задолженность
по
страхованию
690 
1022,6 
685,3 
Davlatning maqsadli jamg‘armalariga to‘lovlar 
bo‘yicha qarzlar (6520) 
Задолженность
по
платежам
в
государственные
целевые
фонды
700 
214,4 
370,9 
Ta’sischilarga qarzlar (6600) 
Задолженность
учредителям
710 
- 
- 
Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarzlar (6700) 
Задолженность
по
оплате
труда
720 
735 
578,6 
Qisqa muddatli bank kreditlari (6810) 
Краткосрочные
банковские
кредиты
730 
- 
- 
Qisqa muddatli qarzlar (6820, 6830, 6840) 
Краткосрочные
займы
740 
- 
- 
Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi 
(6950) 
Текущая
часть
долгосрочных
обязательств
750 
- 
- 
Boshqa kreditorlik qarzlari (6900, bundan 6959 
mustasno) 
Прочие
кредиторские
задолженности
760 
- 
4,1 
II bo‘lim bo‘yicha jami (490+600 satrlar) 
Итого
 
по
 
разделу
 II (
стр
. 490+600)
770 
909932,2
 
705734,9 
BALANS PASSIVI BO‘YICHA JAMI (480+770 
satrlar) 
ВСЕГО
 
ПО
 
ПАССИВУ
 
БАЛАНСА
 
(
стр
. 480+770)
 
1182047,5 
1303257,0 
 
 
Balansdan tashqari schotlarda hisobga olinadigan qiymatliklarning 
mavjudligi to‘g‘risida ma’lumot 
 
Справка
 
о
 
наличии
 
ценностей
, 
учитиваемых
 
на
 
забалансовых
 
счетах
 
 
Ko‘rsatkichlar nomi 
Наименование
 
показателя
 
Satr 
kodi 
Код
 
строки
 
Hisobot davri 
boshiga 
На
 
начало
 
отчетного
 
периода
Hisobot 
davri 
oxiriga 
На
 
конец
 
отчетного
 
периода
1 
2 
3 
4 
qisqa muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar 
(001) 
Основные
средства
, 
полученные
по
краткосрочной
аренде
(001) 
790 
Mas’ul saqlashga qabul qilingan tovar-moddiy 
qiymatliklar (002) 
Товарно
-
материальные
ценности
, 
принятые
на
ответственное
хранение
(002) 
800 

312
1 
2 
3 
4 
qayta ishlashga qabul qilingan materiallar 
(003) 
Материалы
, 
принятые
в
переработку
(003) 
810 
Komissiyaga qabul qilingan tovarlar
Товары
, 
принятые
на
комиссию
(004) 
820 
O‘rnatish uchun qabul qilingan uskunalar 
(005) 
Оборудование
, 
принятое
для
монтажа
(005) 
830 
qat’iy hisobot blankalari (006) 
Бланки
строгой
отчетности
(006) 
840 
To‘lovga qobiliyatsiz debitorlarning zararga 
hisobdan chiqarilgan qarzi (007) 
Списанная
в
убиток
задолженность
неплатежеспособных
дебиторов
(007) 
850 
Olingan majburiyat va to‘lovlarning ta’minoti 
(008) 
Обеспечение
обязательств
и
платежей
– 
полученние
(008) 
860 
Berilgan majburiyat va to‘lovlarning ta’minoti 
(009) 
Обеспечение
обязательств
и
платежей
– 
выданные
(009) 
870 
Uzoq muddatli ijara shartnomasiga asosan 
berilgan asosiy vositalar (010) 
Основные
средства
, 
сданные
по
договору
долгосрочной
аренды
(010) 
880 
Ssuda shartnomasi bo‘yicha olingan mulklar 
(011) 
Имущество
, 
полученное
по
договору
ссуди
(011) 
890 
Kelgusi davrlarda soliq solinadigan bazadan 
chiqariladigan xarajatlar (012) 
Расходы
, 
искючаемые
из
налогооблагаемой
базы
следующих
периодов
(012) 
900 
Vaqtinchalik 
soliq 
imtiyozlari 
(turlari 
bo‘yicha) (013) 
Временные
налоговые
льготы
(
по
видам
) 
(013) 
910 
Foydalanishdagi inventar va xo‘jalik jihozlari 
(014) 
Инвентарь
и
хозяйственные
принадлежности
в
эксплуатации
(014) 
920 
 
Rahbar 
Руководитель
_____________________________________ 
 
Bosh buxgalter
Главный
бухгалтер
______________________________ 
 

313
Balans ma’lumotlarida ishlab chiqarishni uzluksiz olib borish uchun 
zarur bo‘lgan va hisobot tuzish davriga qiymat shaklidagi mol-mulki 
hamda uni qoplashga jalb qilingan manbalar o‘z aksini topadi. Bu ko‘r-
satkichlar mol-mulk hajmi, tarkibi va qiymatini qay darajadaligini ifoda-
laydi. Shuningdek, mol-mulkning moliyalashtirish manbalari, ya’ni o‘zi-
ga tegishli manbalar va chetdan qarzga jalb qilingan manbalar holati 
ham passivda keltirilgan. Balansdagi har bir band bo‘lim korxonalarning 
moliyaviy holatiga bog‘liq, shuning uchun ham uni chuqur o‘rganish 
lozim. 
Aktiv qism
- asosiy va aylanma mablag‘larning holatini ko‘rsatib, 
moliyaviy xo‘jalik jarayonini yuritish vazifasini bajarishda bu mulklar-
dan foydalanadi. Mulk to‘plangan moliyaviy hamda davlat tashkilotlari 
mablag‘i, xususiy shaxslar jamg‘armasi, hissador va ta’sischilarning 
ulushi, bank krediti, chet ellik sarmoyadorlar va hokazo mablag‘lar 
evaziga sotib olinadi. Ayrim hollarda ta’sischilar asosiy vosita va 
moddiy boyliklarning o‘zini berishi ham mumkin. Asosiy va aylanma 
mablag‘lar ishlab chiqarish faoliyatini uzluksiz yuritishga xizmat qiladi. 
O‘z-o‘zidan bu faoliyat davomida o‘zgaradi, harakatda bo‘ladi va tarkibi 
yanada yangilanadi. 
Balansning birinchi bo‘limi 
«Uzoq muddatli aktivlar»
deb 
nomlanib, nomoddiy aktiv va asosiy vositalar boshlang‘ich, eskirish va 
qoldiq qiymatda, o‘rnatiladigan asbob-uskunalar, tugallanmagan kapital 
va uzoq muddatli qo‘yilma ta’sischilar bilan hisob-kitoblar va boshqa 
oborotdan tashqari bo‘lgan aktivlardan iboratdir. Nomoddiy aktivlar 
korxonaga daromad keltirish yoki uning ishlab chiqarishini yuritishga 
shart-sharoit yaratuvchi, natural buyum shakliga ega bo‘lgan mulkiy 
huquqiy qiymatlar, patentlar, mualliflik huquqi, savdo markalari, «Nou-
xau», yerdan, suvdan va boshqa tabiiy boyliklardan, bino, inshoot va 
qurilmalardan foydalanish huquqlaridan iborat bo‘ladi, shuningdek, bu 
bandda hissadorlik jamiyati boshqaruvi kelishuviga muvofiq Nizom 
jamg‘armasini tashkil etish uchun ajratgan nomoddiy aktivlari ham aks 
etadi. Nomoddiy aktivlar tarkibida korxona manfaati uchun kelgusida 
ishlatilishi mo‘ljallangan ilg‘or texnologiyalardan foydalanish huquqi, 
ularni olib kelish va ishlatishga tayyorlash xarajatlari qo‘shilgan holda 
aks etadi. Bu holat qo‘shma korxonalardagi O‘zbekiston Respub-
likasining rezidenti bo‘lgan yuridik shaxs bilan xorijiy sarmoyadorlar 
hamkorligi tufayli ko‘proq vujudga keladi. 
Ishlab chiqarish va xizmat binolari, inshootlar va uskunalardan 

314
foydalanish xarajatlari ijara haqi summasiga teng bo‘ladi. Umuman 
nomoddiy aktivlar boshlang‘ich bahoda ko‘rsatiladi, xizmat muddatiga 
qarab uning eskirishi hisoblanadi va balans jamlanganda qoldiq 
bahodagi summa qo‘shiladi. «Asosiy vositalar» bandida balans tuzilgan 
vaqtgacha bo‘lgan 0100 schotlari qoldig‘i ko‘rsatiladi. Bu schotning 
debetida yil davomida kirim qilingan, kreditida esa yil davomida chiqib 
ketganlari aks ettiriladi. Asosiy vositalar bo‘yicha eskirish hisoblanadi. 
To‘liq tiklash uchun hisoblangan amortizatsiya summasiga eskirish teng 
deb shartli qabul qilinadi. Amortizatsiyani hisoblash maxsus me’yorlar 
asosida (boshlang‘ich yoki tiklash bahosiga nisbatan foiz hisobida) 
aniqlanadi. Me’yorlar har bir asosiy vosita turlari bo‘yicha differen-
siyalashgan, lekin amortizatsiyani hisoblashda asosiy vositalarning 
xizmat muddati tugaguncha, boshlang‘ich yoki qoldiq qiymatini eskirish 
sifatida yangi yaratilayotgan qiymatga o‘tkazishi lozim. Hisoblashning 
tezlashgan me’yorini qo‘llash mumkin, faqat bu tartib faol qatnashuvchi 
(mashina, uskuna va transport) vositalarga taalluqli. 
Asosiy vositalarning eskirishi 0200 schotlarida hisoblangach, 
shunga qarab amortizatsiyalashgan yoki qoldiq bahodagi asosiy vositalar 
hajmi aniqlanadi, ya’ni boshlang‘ich bahodan (0100 schot) eskirish 
summa (0200 schot) ayirib topiladi. Shu bandda uzoq muddatga ijara 
olingan, ishlatilishi yoki kontservatsiyada turganligidan qat’iy nazar 
balansidagi asosiy vositalar qiymati aks etadi. Balansning qolgan 
qismida kapital qo‘yilmalar, shu‘ba korxonalardagi aksiyalar, shu‘ba 
korxonalarga berilgan qarzlar, uyushma korxonalardagi aksiyalar, 
uyushma korxonalariga berilgan qarzlar, uzoq muddatli investitsiyalar 
va boshqa aktivlar ko‘rsatiladi. Bu xo‘jalik yoki pudrat usulida 
bajarilayotgan tugallanmagan kapital qurilish asosiy foda tuzish xara-
jatlar, moddiy boyliklar qidirish ishlari uchun sarflar va shu maqsadlarga 
ajratiladigan mablag‘larni ko‘rsatadi. Kapital xarajatlarni korxona o‘z 
mablag‘i yoki uzoq muddatli kredit evaziga bajarishi mumkin. 
«Uzoq muddatli investitsiyalar» bandida hamkorlikda ishlashga 
kelishganlarning korxona ustav fondiga qo‘shgan hissasi yoki bergan 
qarzi, bir yildan ortiq muddatga qimmatli qog‘oz uchun qo‘ygan 
mablag‘i ko‘rsatiladi. Qimmatli qog‘ozlar mulk egasining huquqini aks 
ettirib, ma’lum darajadagi qo‘shimcha foydaning foizi daromad 
keltiradi. Bunday qog‘ozlar boshqa korxonalarning aksiya va 
obligatsiyalari, davlat tomonidan chiqarilgan ichki zaym hamda bankdan 
sotib olingan uzoq muddatli jamg‘armali sertifikatlardir. Bu band uchun 

315
summani 0600 «Uzoq muddatli investitsiyalar» schotlari qoldig‘idan 
olinadi. 
Balans aktivining II bo‘limi «
Joriy aktivlar»
deb nomlanib, asosiy 
o‘rinni «Tovar-moddiy zaxiralar» bandi egallaydi. Bu bandda korxona 
ishlab chiqarishini yuritishga zarur bo‘lgan buyumlar jamlanadi. Unda 
xomashyo va materiallar, sotib olingan yarimtayyor mahsulotlar va 
butlovchi buyumlar, konstruksiyalar va detallar, urug‘, yem-xashak, 
yoqilg‘i, idishlar va idishbop materiallar, ehtiyot qismlar, qayta ishlash 
uchun chetga berilgan materiallarning haqiqiy tannarxi (sotib olish va 
olib kelish bilan bog‘liq xarajatlar) ko‘rsatiladi. Ushbu bo‘limning yangi 
xususiyati shundaki, arzon baholi va tez eskiruvchan buyumlar boshlan-
g‘ich, eskirish va qoldiq baholarda keltiriladi hamda balans jamlanganda 
faqat qoldiq bahodagi, ya’ni yaroqli qiymati qo‘shiladi. 
Pul mablag‘lari, valuta mablag‘lar, g‘aznadagi pullar, qisqa mud-
datli qo‘yilmalar bandlarida material shaklida bo‘lmagan boyliklar aks 
ettiriladi. Bu mablag‘larning hajmi korxonaning ixtisoslashganligi, 
bozor munosabatlarida ta’minotning tashkillashtirilishi va boshqa ko‘p-
gina sabablarga bog‘liq. Masalan, sanoatda pul salmog‘i yuqori bo‘lsa, 
savdo tashkilotlarida esa debitorlar bilan hisob-kitoblar ko‘p bo‘lishi 
mumkin, chunki bu tovarlarni sotishga borib qadaladi. Eng avvalo, 
debitorlar bilan hisob-kitoblar ko‘rsatiladi, chunki hozirgi sharoitda bu 
masalani tahlil qilib turish zarur. Debitorlar boshqa yuridik (korxona, 
tashkilot va muassasa) va jismoniy shaxslar to‘lashi lozim bo‘lgan 
qarzdorlardir. Qarzdorlarni shartli ikki guruhga ajratish mumkin: odatda-
gi va asoslanmagan. Odatdagi qarzlarga ishlab chiqarish, tovarlar sotish 
va xizmat ko‘rsatishga avvaldan qarz berish, da’vo qilish va shu kabi 
munosabatlar tufayli yuzaga kelgan, ammo to‘lash muddati hal etma-
ganlari kiradi. Asoslanmagan qarzlar faoliyat davomidagi kamchiliklar, 
tovar va moddiy boyliklarning kamomadi, o‘g‘rilik va har xil yo‘qolish-
lar hisobiga paydo bo‘ladi. Bu holat doimo nazoratda bo‘lib, muntazam 
tahlil etib borishni talab qiladi. Umuman, debitor qarzlarning mavjudligi 
moliyaviy ahvolga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois tovar, bajarilgan ish 
va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun olingan veksellar bo‘yicha, sho‘ba 
korxonalari, budjet, xodimlar va boshqa debitorlar bilan bo‘lgan muno-
sabatlar xususida balans tuzilgan davrdagi holat ko‘rsatiladi. II bo‘lim 
aktivida mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan avanslar va 
qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalar ham keltiriladi.
Mablag‘larni o‘rganishda pul mablag‘lari tahlili alohida o‘rinni 

316
egallaydi. Bunday mablag‘lar hisob-kitobiga, valuta schoti va g‘azna-
dagi pullar tushuniladi. Mazkur mablag‘lar to‘lov majburiyatlarini 
bajarilishida birlamchi vosita bo‘lib xizmat kiladi. Ayniqsa, hisob-kitob 
va valuta schotidagi mablag‘lar mahsulot yetkazib beruvchilar, 
pudratchilar, ishchi-xizmatchilar, budjet, bank, sug‘urta va boshqalar 
bilan bo‘ladigan aloqa manbayidir. Shu tufayli bu masala alohida 
o‘rganilishi lozim. Shu yerda o‘tgan va joriy yildagi ko‘rilgan zararlar 
ham aks ettirilishi kerak. 
Korxona mulki va mablag‘larning kelib chiqish manbalari 
balansning passivida ko‘rsatiladi. Bular o‘ziga qarashli va chetdan jalb 
qilingan manbalarga ajratiladi. Jalb qilingan manbalarga bank kreditlari 
va kreditorlik qarzlari kiradi.
Passiv ham xuddi aktiv qism kabi ikkita bo‘limdan iborat. Balans 
passivining birinchi bo‘limi 

Download 2,53 Mb.