126
4.3. Korxona mahsuloti va xizmatiga bo‘lgan talab darajasini
aniqlovchi omillar tahlili
Korxona mahsuloti va xizmatiga bo‘lgan talabni tahlil etishning
asosiy maqsadi – korxona mahsulotiga bo‘lgan talab darajasini aniqlash
hamda buyurtmalar portfelini tashkil etish hisoblanadi. Buyurtmalar
portfeli korxonaning quvvati va undan kelajakdagi foydalanish daraja-
lariga bog‘liq bo‘ladi. Agar korxona mahsulotiga bo‘lgan talab qaysidir
sabablarga ko‘ra pasayadigan bo‘lsa, bunga mos ravishda buyurtmalar
portfeli ham qisqaradi. Natijada mahsulot ishlab chiqarish sur’ati
pasayishi, mahsulot tannarxining oshishi hamda korxonaning zarar
ko‘rish ehtimoli kuchayib boradi. Bu jarayon uzoq davom etadigan
bo‘lsa korxonani bankrotlikkacha olib borishi mumkin.
Bozor muvozanatining muhim elementi bo‘lgan talab va taklifni,
uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni tahlil etish asosida
korxonaning ishlab chiqarish sur’ati va uning tuzilishiga baho beriladi.
Talab – iste’molchilar tomonidan sotib olinishi mumkin bo‘lgan tovarlar
miqdoridir. Uni to‘lovga qobil ehtiyoj deyish ham mumkin. Talab
iqtisodiy kategoriya bo‘lib, uning darajasiga ko‘plab omillar ta’sir etadi,
ya’ni taklif etilayotgan tovar bahosi, uning sifati, xaridorlarning daro-
madlari, xarid qobiliyati, o‘rindosh tovarlarning bahosi, iste’molchi-
larning daromadlari va tovar bahosini o‘zgarishi, bozorning tovarlar
bilan to‘yinganligi hamda jamg‘armalar bo‘yicha foiz stavkalarining
o‘zgarishi kabi omillardir.
Omillarning talab hajmi o‘zgarishiga ta’sirini quyidagi
bog‘lanishlarda talab funksiyasida ifodalash va aniqlash mumkin, ya’ni:
