161
bo‘yicha ishlab chiqarilgan paxta tolasi miqdori 2011-yilda 2010-yilga
nisbatan 3372 tonna ko‘paygan. Bu o‘zgarish miqdoriy omilning ijobiy,
sifatli omilning salbiy ta’siri ostida paydo bo‘lgan. Miqdoriy omilning,
ya’ni qayta ishlangan paxta xomashyosi
miqdorining oshishi ijobiy
ta’sir qilib, paxta tolasi miqdorini 4716 tonna oshishiga olib kelgan:
SQ
1
Ch
0
-
SQ
0
Ch
0
=(27423*0,369)-(14659*0,369)=10119-
5403=+4716 t
Demak, qayta ishlangan paxta xomashyosi miqdori 2011-yilda
2010-yilga nisbatan 12764 tonnaga oshgan, natija ushbu omil hisobiga
paxta tolasi miqdori 4716 tonna ko‘paygan.
Paxta tolasi miqdorining o‘zgarishiga intensiv (sifatli) omilning
o‘zgarishi salbiy ta’sir qilgan. Paxta tolasi chiqimi koeffitsiyenti 2011-
yilda 2010-yilga nisbatan 0,049 miqdorga kamaygan (4,9% ga
pasaygan), natijada shu omil hisobiga paxta tolasi miqdori 1344
tonnaga kamaygan:
SQ
1
Ch
1
-
SQ
1
Ch
0
=(27423*0,320)-(27423*0,369)=8775-10119=-
1347 tonna
Agar 2011-yilda paxta tolasi chiqimi koeffitsiyenti kamaymasdan
2010-yil darajasida saqlanib
qolganda, 2011-yilda qayta ishlangan paxta
xomashyosidan olingan paxta tolasi 8775 tonna o‘rniga 10119 tonnani
tashkil qilgan bo‘lar edi. Demak, paxta tolasi miqdorini ko‘paytirishning
asosiy rezervi, paxta chiqimi koeffitsiyentini oshirish hisoblanadi, am-
mo aksionerlik jamiyati 2011-yilda ushbu imkoniyatdan foydalangan
emas.
Bugungi iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida xo‘jalik
subyektlari oldida turgan dolzarb masalalardan
biri mahsulot ishlab
chiqarish bilan bir qatorda, ishlab chiqarilgan mahsulotlarni o‘z vaqtida
va ko‘zlangan baholarda sotish ham hisoblanadi. Mahsulot sotish
rejasini bajarilishi iste’molchilarga jo‘natilgan tovar qismini o‘rganish-
dan
boshlanadi, chunki jo‘natilgan tovar bilan sotilgan mahsulot vaqt
jihatdan farqlanadi. Iste’molchilarga jo‘natilgan tovar, ko‘rsatilgan
xizmatlar uchun belgilangan muddat davomida
hisob schotiga pulni
kelib tushmasligi tufayli korxonaning moliyaviy holati izdan chiqadi.
Buning natijasida korxonaning budjet, bank, mol yetkazib beruvchilarga
bo‘lgan qarzi ortib boradi, to‘lov qobiliyati pasayadi.
Bugungi kunda
tovarlar uchun to‘lov muddati 3 oy, ya’ni 90 kalendar kuni qilib belgi-
langan. 3 oydan oshgan qarz muddati o‘tgan qarz deb ataladi. Muddati
o‘tgan qarzlarni surunkali davom etishi bankrotlikka sabab bo‘ladi.
