Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi va

157
lanib ko‘rsatkichlarni o‘zgarishi mutlaq va nisbiy (foiz)larda aniqlanishi 
lozim. Bunday tahlil qilishda taqqoslanuvchi ko‘rsatkichlar bir xil baho-
larda hisoblangan, ya’ni taqqoslanuvchi talabga keltirilgani maqsadga 
muvofiqdir. Sababi, aniqlangan o‘zgarish va farqlarda baho omilining 
ta’siri bo‘lmasdan faqat miqdoriy o‘sish yoki kamayishlar aniq holati 
ko‘ringani tahlilning ta’sirchanligini orttiradi. Mahsulot (ish, xizmat)lar 
hajmini o‘tgan yillarga nisbatan o‘sish sur’atlari bir xil solishtirma 
ulgurji bahoda aniqlanadi. Amaldagi ulgurji bahoda ifodalangan mahsu-
lot (ish, xizmat)lar hajmini solishtirma bahodagisi bilan taqqoslash 
orqali bahoning o‘zgarishini mahsulot miqdoriga ta’siri aniqlanadi.
Aksionerlik jamiyati mahsulot ishlab chiqarish rejasini solishtirma 
va amaldagi ulgurji baholar bo‘yicha ortig‘i bilan ado etgan. 
Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, aksionerlik jamiyatida hisobot yili 
mahsulot ishlab chiqarish hajmi solishtirma ulgurji baho bo‘yicha o‘tgan 
yilga nisbatan 440537 ming so‘mga, biznes-rejaga nisbatan esa 355204 
ming so‘mga ko‘paygan. Amaldagi ulgurji baholar bo‘yicha esa 
mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘gan yilga nisbatan 808499 ming 
so‘mga yoki 42,26 foizga, biznes-rejaga nisbatan esa 484853 ming 
so‘mga yoki 21,68 foizga o‘sgan. Bunday natijalar shundan dalolat 
beradiki, mahsulot hajmining solishtirma bahosi bilan amaldagi bahosi 
o‘rtasidagi farq baho o‘zgarishining mahsulot hajmiga ta’sirini aks 
ettiradi. Bundan ko‘rinadiki, korxonada joriy yilda tovarlar bahosida 
o‘sish kuzatilgan. Bu esa iqtisodiyotda ma’lum darajada inflatsiyaning 
mavjudligidan dalolatdir. 
Mahsulot ishlab chiqarish biznes-rejasini bajarilishi va uning 
dinamikasi miqdoriy (dona, kg, tonna) o‘lchamlarda aniqlanib tahlil 
etiladi. Bunday tahlil miqdor o‘lchamidagi ma’lumotlarni o‘rgansa-da, 
aniq holatni va mavjud imkoniyatni batafsilroq aks ettiradi. Sababi, 
firma qancha turdagi va miqdordagi mahsulotlar ishlab chiqargan bo‘lsa, 
faqat haqiqatda erishilgan natijalargina o‘rganiladi. Tahlil davomida 
mahsulot ishlab chiqarish hajmini o‘rtacha yillik o‘sish darajasini 
aniqlash lozim.
Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning turlari bo‘yicha reja bajarilishini 
tahlil qilish uchun hisobot yilida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning har 
bir turi bo‘yicha haqiqiy miqdorini reja bo‘yicha ko‘zda tutilgan 
miqdoriga solishtiriladi va o‘zgarishi mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlarda 
aniqlanib, baho beriladi. Mahsulotlarning turlari bo‘yicha dinamikasini 
tahlil qilish uchun hisobot yilida yetishtirilgan mahsulotning haqiqiy 

158
miqdorini bazis yilida yetishtirilgan mahsulotning haqiqiy miqdoriga 
solishtirib, o‘zgarishi aniqlanadi va baho beriladi. 
Mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha reja bajarilishining tahlilini 
quyidagi aksionerlik jamiyatining 2011-yildagi ma’lumotlari misolida 
ko‘rib chiqamiz.
Paxta xomashyosini qayta ishlash natijasida aksionerlik jamiyati 6 
xil mahsulot ishlab chiqaradi. Ushbu mahsulotlar bo‘yicha ishlab 
chiqarish rejasi bajarilishi va dinamikasining qiyoslama tahlilini jadval 
ma’lumotlaridan ko‘rish mumkin.
29-jadval 

Download 2,53 Mb.