Moddiy resurslar ta’minoti rejasi bajarilishi tahlili

243
yalarni bo‘shashini ta’minlaydi. Joriy zaxiralarni optimallashtirishda 
xorijiy mamlakatlarda bir qancha modellardan foydalaniladi. Ulardan 
keng tarqalgani iqtisodiy jihatdan asoslangan buyurtma modeli (EOQ – 
tovarlarni yetkazib berishning o‘rtacha miqdori modeli)dir. Bu 
modelning asosiy maqsadi zaxiralarni xarid etish va uni saqlash bilan 
bog‘liq xarajatlarni mumkin qadar qisqartirishdan iborat. Xarajatlar ikki 
guruhga bo‘lib o‘rganiladi: 
1) tovarlarni tashish xarajatlari; 
2) tovarlarni omborlarda saqlash xarajatlari; 
Tovarlarni omborlarda saqlash xarajatlari (
sak
Z
) quyidagicha 
aniqlanadi: 
*
2
sak
sak
RPP
Z
S
=
n
, 
RPP – kelib tushgan bir partiyadagi tovarni o‘rtacha miqdori; 
sak
S
- tovar birligini saqlash xarajati.Bu formula orqali xulosa qilish 
mumkinki, tovar birligini saqlash xarajati o‘zgarmagan holda jami tovar 
mahsulotini omborda saqlash xarajatlari bir partiyadagi tovarni o‘rtacha 
miqdorini kamaytirish hisobiga pasaytirishga erishish mumkin. 
Matematik formula tarzida EOQ quyidagicha ifodalanadi: 
2*
*
jq
sak
VPP B
EOQ
S
=
, 
bunda, EOQ – tovarlarni yetkazib berishning o‘rtacha miqdori; 
VPP – xomashyo va materiallarga bir yillik talab; 
B
jq
– bir birlik buyurtmani joylashtirish qiymati. 
Ishlab chiqarish zaxirasini (
опт
PZ
) o‘rtacha optimal miqdori quyidagi 
formula orqali ifodalanadi: 
2
опт
EOQ
PZ
=
Rivojlangan mamlakatlarda zaxiralar harakatini nazorat qilish 
tizimida ABC – analiz, XVZ – analiz va logistika keng tarqalgan. 
ABC – analiz boshqaruv muammolari yechimini aniqlashga qaratil-
gan. 
Bu nazorat turi ishlab chiqarish jarayoni, mahsulot yetkazib beruv-
chilar, mahsulot guruhlari va ularni sotish bozori, iste’molchilarning 
kategoriyalari bo‘yicha boshqaruv qarorlarini ishlab chiqadi. Zaxiralar 
harakatini nazorat qilish tizimida barcha zaxiralar uch guruhga bo‘lib 
o‘rganiladi. 

244
A – kategoriyasiga tegishli zaxiralar bahosi qimmat bo‘lgan buyurt-
malar bo‘lib ularni nazorat qilish doimiy tusga ega. 
V – kategoriya tarkibiga operatsion jarayonning uzluksizligini 
ta’minlashda muhim bo‘lmagan tovar – moddiy qiymatliklar kiradi. Bu 
guruhdagi zaxiralar har oyda bir marotaba nazorat qilinadi. 
S – kategoriya tarkibiga arzon qiymatlikka ega bo‘lgan tovar 
moddiy qiymatliklar kiradi. Moliyaviy natijalarni shakllanishida bu 
guruhdagi zaxiralar muhim rol o‘ynamaydi. Har kvartalda bir marotaba 
zaxira xarajati nazorat qilinadi. 
XVZ – analizda materiallar ishlatilishi bo‘yicha strukturaga 
bo‘linadi. 
X – guruhiga doimiy ishlatiladigan materiallar, V – guruhiga mav-
sumiy, Z – guruhiga doimiy xarakterga ega bo‘lmagan materiallar 
kiradi. 
Zaxiralarni boshqarishda logistika asosiy rolni o‘ynaydi. U tovarlar 
harakatini «mol yetkazib beruvchi – korxona – iste’molchi» sikllarini 
muvofiqlashtiradi, iste’molchiga materiallar, mahsulotlarni o‘z 
muddatida, sifatli yetkazib berilishini kafolatlaydi. Buning natijasida 
omborda tovarlarni saqlash muddatlari qisqarishi tufayli zaxiralar 
aylanishi tezlashadi, korxona faoliyati samaradorligi ortadi. 

Download 2,53 Mb.