10.9. Favquloddagi foyda va zararlar tahlili

391
10.9. Favquloddagi foyda va zararlar tahlili 
Favquloddagi foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi 
tarkib qatori hisoblanadi. Uning qatoriga bevosita tasodifiy holatlardan 
ko‘riladigan natijalar kiritiladi. Masalan, suv toshqini yoki yer 
qimirlashi, yong‘in, bo‘ronlar oqibatida yoki boshqa tabiat hodisalari 
asosida ro‘y beradigan yo‘qotishlar kiritiladi. Favqulodda foyda yoki 
daromadlar yoki zararlar qatoriga kiritiladigan a’lohida moddalar 
«Mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan mahsulot (ish va 
xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy 
natijalarning shakllanishi tartibi to‘g‘risida»gi Nizomda aniq 
ko‘rsatilmagan. 
Ularning faqat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan, ya’ni 
yaqin uch yillik oraliqda korxona uchun odatiy hol hisoblanmagan 
holatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun 
kutilmagan holatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi. 
Kutilmagan yoki favqulodda holatlardan olingan daromadlar yoki 
ular bo‘yicha yo‘qotishlar moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotning 
alohida tarkib qatori sifatida belgilangan. 
Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi, ya’ni 
favqulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan qatorga 
kiritiladi. Ularning hozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidagi 
salmog‘i sezilarli ta’sirga ega emas.
 
 
10.10. Korxona hisob foydasi (soliq to‘loviga
qadar foyda) tahlili 
Korxona hisob foydasi va uning tarkibiga kiritiladigan qatorlar 
to‘g‘risida yuqorida kengroq to‘xtalgan edik. Korxona hisob foydasi 
asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan natija, moliyaviy 
faoliyatdan natija, favqulodda faoliyatdan yoki holatlardan natijasi 
jamlangan holda joriy davr bo‘yicha korxonaning hisob foydasi 
aniqlanadi. Korxona hisob foydasi davlatning va axborot foydala-
nuvchilarining e’tibor shartidagi asosiy qator hisoblanadi. Daromad va 
xarajatlar ularning yuzaga chiqish vaqti va o‘rni bo‘yicha yuritilgan 
holda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi. 

392
Korxona hisob foydasi yoki soliq to‘loviga qadar bo‘lgan foyda 
(zarar) summasidan foyda (daromad) solig‘i va foydadan boshqa 
soliqlar, to‘lovlar va ajratmalarni chegirish asosida korxonaning joriy 
davr bo‘yicha sof foyda (zarar) summasi aniqlanadi. Respublikamiz 
soliq qonunchiligiga muvofiq barcha xo‘jalik hisobidagi korxonalar 
foyda (daromad) solig‘i to‘lovchilari hisoblanadi va ularning ayrim 
guruhi bo‘yicha doimiy va vaqtinchalik imtiyozlar belgilangan. 
Boshqa soliqli to‘lovlar qatoriga respublika va mahalliy budjetga 
tushadigan ayrim tur soliqlar kiritiladi. Yagona soliq to‘loviga o‘tgan 
korxonalarda ushbu soliq turi olingan daromaddan qat’iy stavkalarda 
hisoblanadi va to‘lanadi. 

Download 2,53 Mb.