447
xarajatlardir. Xarid qilishning haqiqiy qiymati asosiy vositani xarid
qilish va uni ishlatish uchun tayyor holga keltirishda qilingan barcha
xarajatlarni, ya’ni: xarid narxi, yuridik yig‘imlar va boshqa xarajatlarni
o‘z ichiga oladi. Tashkilot tekinga olgan asosiy
vositalarning dastlabki
qiymati ekspert yo‘li bilan bozor narxida baholangan qiymat bo‘yicha
tan olinadi. Tekinga olingan asosiy vositani kirim qilingan sanada amal
qilgan narx asosida joriy bozor qiymati shakllantiriladi. Amaldagi narx
to‘g‘risidagi ma’lumotlar ham hujjatlar va ekspert yo‘li bilan
tasdiqlanishi kerak.
Sotish qiymati asosiy vositalarni bitim paytida manfaatdor taraflar
o‘rtasida ayirboshlash mumkin bo‘lgan summa.
Asosiy
vositani pulga xarid qilinsa, uning qiymati kontraktda
ikkilamchi bozorda faol ishlayotgan shu singari aktivda aniqlangan
bozor narxi bo‘yicha ko‘rsatilishi mumkin.
Asosiy vositani xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘zi
tomonidan
yaratilgan va uni yaratish chiqimlarini aniq belgilash mumkin bo‘lgan
hollarda asosiy vosita
haqiqiy tannarx bo‘yicha aks ettiriladi.
Ba’zi vaqtlarda asosiy vositalarni qayta baholashga ehtiyoj tug‘iladi.
Asosiy vositalarni qayta baholaganda asosiy vositaning butun zanjiri
qayta baholanishi kerak. Qayta baholash natijasida asosiy vositaning
balans qiymati ko‘paygan holda ushbu ko‘payish
avvalgi bahodan
oshadigan summada 8510-»Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha
tuzatishlar» schotining kreditida aks ettirilishi lozim.
Qayta baholash natijasida asosiy vositaning balans qiymati
kamaygan bo‘lsa, bu kamayish avvalgi bahodan oshadigan summada
xarajat sifatida tan olinadi.
Asosiy vositalarning tarkibi, ularning tuzilishini o‘rganish bilan bir
qatorda dinamik o‘zgarishlariga ham baho berib boriladi.
Dinamik
o‘zgarishlar asosida korxonada asosiy vositalarning yillar bo‘yicha
mutlaq va nisbiy o‘zgarishlariga baho beriladi.
Quyidagi jadval ma’lumotlari asosida esa korxonaning asosiy
vositalari tarkibiga, tuzilishiga va dinamikasiga
baho berish mumkin
bo‘ladi.
Jadval ma’lumotlariga asoslanib, biz tahlil qilayotgan xo‘jalik sub-
yektida, o‘rganilayotgan davrda o‘tgan yilga nisbatan jami ishlab
chiqarishdagi asosiy vositalar hajmi 14122 ming so‘mga ko‘payganligini
ko‘rishimiz mumkin. Mazkur korxonadagi
asosiy vositalarning asosiy
salmog‘ini yer, bino hamda mashina va jihozlar tashkil etgan. Ushbu
448
asosiy vositalar jami vositalarning 80-85 % ini tashkil qilmoqda. Joriy
yilda korxonadagi asosiy vositalardan mashina
va jihozlarning qiymati
8774 ming so‘mga, transport vositalarining qiymati 5712 ming so‘mga,
uzatish moslamalarining qiymati 969 ming so‘mga ko‘paygan bo‘lsa,
binoning qiymati 860 ming so‘mga, inshoot 54 ming so‘mga va boshqa
asosiy vositalar 663 ming so‘mga kamaygan.
109-jadval
