80
bo‘ladi. Grafikda o‘rganilayotgan ko‘rsatkichlarning tendensiyalari va
aloqa yanada ravshan kuzatiladi.
Iqtisodiy tahlilda axborotlarni grafik shakliga keltirishda asosan
diagrammalar qo‘llaniladi. O‘z shakli bo‘yicha
ular ustunli, chiziqli,
aylana, zanjirli, nuqtali, silindrik, konus, piramidali bo‘ladi. Mazmuniga
ko‘ra diagrammalar taqqoslash, strukturali (sektorli), dinamik, aloqa
grafigi, nazorat grafigi tarzida farqlanadi
Taqqoslash
diagrammalari
turli obyektlarni qandaydir ko‘rsatkich
bo‘yicha nisbatini ko‘rsatadi. Ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun yanada
oddiy ko‘rgazmali grafiklarlardan, ustunli
va chiziqli diagrammalardan
foydalaniladi. Ularni tuzish uchun to‘g‘ri burchakli koordinat tizimlari
qo‘llaniladi. Ustunli
diagrammalarda abssissa o‘qlari barcha obyektlar
uchun bir xil hajmda ustunlar asosiga joylashtiriladi. Konus, silindr yoki
piramida ko‘rinishida ma’lumotlar markerlari diagrammalarga yanada
yaxshi shakl beradi.
Ba’zan taqqoslash diagrammalari kvadrat yoki aylana ko‘rinishida
keltiriladi, ularning maydoni ko‘rsatkichlarning
kattaligiga mutanosib
taqsimlanadi.
Strukturali (sektorli) diagrammalar
ko‘rsatkichning umumiy
kattaligida tarkibiy qismlarning solishtirma salmog‘ini ifodalashga
imkon beradi. Ularda ko‘rsatkichning tasviri
sektorlarga ajratilgan
geometrik figuralar (kvadrat, aylana, halqa) ko‘rinishida beriladi,
maydoni 100 yoki 1 deb olinadi. Kattalik sektori qismlar solishtirma
og‘irligi bilan aniqlanadi. Halqali diagramma aylanaga o‘xshash, lekin
undan farqli o‘laroq bitta emas, balki bir nechta ma’lumotlar qatorini aks
ettirishi mumkin.
Tahlilda bir vaqtda hodisalarning hajmi
va ularning strukturasini
aks ettirish uchun ustunli va chiziqli diagrammalar keng qo‘llaniladi.
Dinamika diagrammalari
mutanosib vaqt oralig‘ida hodisalarning
o‘zgarishlarini aks ettirish uchun mo‘ljallangan. Ushbu maqsadda gis-
togrammalar, chiziqli, figurali va boshqa grafiklar qo‘llaniladi. Ama-
liyotda chiziqli grafiklar ko‘proq qo‘llaniladi. Dinamika ushbu grafikda
jarayonning uzluksizligini tavsiflovchi chiziqlar ko‘rinishida keltiriladi.
Abssissa o‘qlariga davrlar, ordinata o‘qlariga – qabul qilingan
masshtabdan kelib chiqib mutanosib vaqt kesimida ko‘rsatkichlarning
darajasi joylanadi.
Chiziqli
grafiklar (aloqa grafiklari) ham ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi
aloqalarni o‘rganishda juda keng qo‘llaniladi.
81
Nazorat grafiklari
iqtisodiy tahlilda reja bajarilib borishiga oid
ma’lumotlarni o‘rganishda keng qo‘llaniladi. Bu holatda grafikda ikki
chiziq bo‘ladi: har bir kun yoki boshqa vaqt kesimi uchun ko‘rsatkich-
larning rejaviy va haqiqatdagi darajasi, ular o‘zaro taqqoslandi.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalari ma’lumotlarni
qayta
ishlash jarayonida grafik tuzishni ancha osonlashtiradi va kontrast,
masshtab, estetik jihatidan ularning sifatini oshiradi. Hozirgi vaqtda
analitika vazifasi – ma’lumotlarni grafik taqdim etishning yanada qulay
shakllarini tanlashdan iborat.
