10
20
10
21
qamma şüalar
10
22
10
23
kosmik şüalar
10
24
Müasir texnikada müxtəlif məqsədlər üçün, elektrik yırğalanma tezliyindən geniş istifadə
edilir. Məsələn:
10 hs – avtomatlaşdırma sahəsində müxtəlif sınaqlar məqsədilə istifadə edilir.
10 - 10
4
hs – texnikada işlədilən sənaye cərəyanları:
10
5
- 10
14
hs – böyük kütləyə malik olan cisimlərin yırğa- lanması atom və molekulların
mexaniki yırğalanmasından yaranır. Bu yırğalanma uzun infraqırmızı istilik ayrılması ilə gedən
şüalanmadır.
Qısa infraqırmızı şüalar atom daxilində gedən prosesdən yaranır. Yəni, mərkəzindən
kifayət qədər uzaqda olan elektron nüvə yaxınlığında olan qata yaxınlaşması zamanı qısa
infraqır- mızı şüalar yaranır. Elektronun bir qatdan digərinə keçməsi nüvədən α və β
hissəciklərinin ayrılmasına və γ şüalanmasına səbəb olur. 10
21
hs-ə malik olan elektromaqnit
şüalanması γ şüalanmasıdır.
Kosmik şüalar kosmik fəzada yüksək sürətlə hərəkətdə olan elektromaqnit hissəciklərinin
selidir. Bu şüalanmanın tezliyi 10
22
-10
24
hs-ə bərabərdir.
Elektromaqnit şüalanması insan orqanizminə zərərli təsir edir. Bu təsir dərəcəsi dalğanın
uzunluğundan və şüalanmanın intensivliyindən asılıdır.
Sənaye tezlikli 50 və 60 hs olan elektrik cərəyanı tərəfin- dən yaranan elektromaqnit sahəsi
bu sahənin yüksək gərginli- yində insan orqanizminə bioloji təsir edir. İnsan bədəninin
elektrikləşməsi onun gərginliyi 150-220 kV-dan yuxarı olan elektrik xətləri altında yerləşdiyi
zamanı baş verir. Bu təsirin nəticəsində mərkəzi sinir sistemində tormozlanma baş verir ki, o da
insanda əzginlik, yuxululuq, tez yorulma halına səbəb olur.
Eyni zamanda, qanda müəyyən
dəyişikliklər baş verir. Qan təzyiqi artır, ürək döyünməsi başlayır, döyüntünün sayı yüksəlir.
Lakin, bu hallar yalnız insan elektromaqnit sahəsində yerləşdikdə yaranır.
Elektromaqnit
zonasından uzaqlaşaraq müəyyən qədər istirahət etdikdən sonra göstərilən hallar yox olur.
Verilmiş dalğa uzunluğunda elektromaqnit sahəsinin insan orqanizminə bioloji təsiri onun
intensivliyindən və orada yerləşmə müddətindən asılı olduğu üçün zərərlilik kriteriyasını bədən
tərəfindən udulan enerji kimi qəbul etmək olar. Udulan enerji insan bədənində axan cərəyanın
kvadratından, insanın bu zonada yerləşmə müddətindən və bədənin keçiriciliyindən asılıdır.
Sənayenin müxtəlif sahələrində materialların termiki işlənməsi geniş inkişaf etmişdir.
İşlənmənin yüksək və daha yüksək tezlikli (10
4
- 10
6
Hs) cərəyanla induksiya və dielektrik
metodları ilə qızdırılması iqtisadi cəhətdən çox əhəmiyyətlidir. Bu üsulda, həmçinin işçilərin iş
şəraiti yaxşılaşır. Belə ki, müxtəlif yanacaqla işləyən qızdırıcı və əridici sobaların induksiya
qızdırıcı qurğularla əvəz edilməsində sexin havasının təmizliyi yüksək olur, işçilərə təsir edən
istilik şüalarının intensivliyi və təsir vaxtı qısalır.
Radio və telecihazlar istehsal edən zavodlarda və həmçinin onların tətbiq edildiyi texnoloji
proseslərdə ultra yüksək və daha yüksək tezlikli generatorlardan istifadə edilir (10
6
-10
11
Hs).
Şüalanma mənbələri əsasən bunlardır:
– metalların əridilməsi, qaynağında və bərkidilməsində istifadə
olunan induksiya
qızdırıcıları;
– dielektrik qızdırılması qurğusunda istifadə edilən makara.
Bu qurğular əsasən ağac materialların qurudulmasında, dielektriklərin yapışdırılmasında və
plastmasların qızdırılmasında istifadə edilir. Bunlardan başqa, işçi kondensatorlar müxtəlif
generatorlarda yüksək və daha yüksək maqnit sahələri yaradan mənbələrdirlər.
İnsanların yüksək və daha yüksək (10
5
-10
11
) tezliklərdən şüa zədəsi alması demək olar ki,
eynidir. Lakin, bu zədələrin göstəriciləri daha yüksək tezliklərdə çox kəskin seçilir.
Şüalanma dərəcəsini müəyyən etmək üçün insanın aldığı, yəni onun tərəfindən udulan
enerjini (
