129
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari”
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific
journal of Fergana branch of TATU named after
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
https://al-fargoniy.uz/
Mavjud oqimli shifrlash algoritmlarining qiyosiy tahlili
Xudoyqulov Zarifjon Turakulovich
texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD), dotsent
Muhammad
al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti,
Toshkent, Oʻzbekiston
Rahmatullayev Ilhom Rahmatullayevich
texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD),
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Samarqand filiali
Samarqand, Oʻzbekiston
Ilhom9001@gmail.com
Annotatsiya.
Mazkur ishda yangi mavjud oqimli shifrlash algoritmlarini qiyosiy tahlil qilingan.
Yangi mavjud oqimli shifrlash algoritmlarining qiyosiy tahlili, ularning xususiyatlari va
parametrlarini o‘rganish orqali amalga oshiriladi. Tahlil qilingan algoritmlarning xossalari umumiy
kriptografik talablar asosida umumlashtirilgan jadvali yaratilgan. Algoritmlarning xususiyatlari
bo‘yicha olingan natijalar parametrlari solishtirilgan.
Kalit so‘zlar:
Oqimli shifrlash, eSTREAM, Trivium, Rabbit,
kriptotahlil, baholash, iteratsiya.
I.
Kirish.
Ana’naviy
oqimli shifrlash
algoritmlari va ularga aloqador xavfsizlik muammolari
haqida ko'plab adabiyotlarda ma'lumot berilgan[1].
Ushbu algoritmlar o‘z vaqtida keng qo‘llanilgan
bo‘lsada, ularning dizaynida yoki amalga oshirilishida
aniqlangan xavfsizlik zaifliklari sababli, yangi ilovalar
yoki tizimlarda ulardan foydalanish tavsiya etilmaydi.
Bu
zaifliklar, hujumchilarga ma’lumotlarni oshkor
qilish, kalitlarni tiklash yoki shifrlangan ma’lumotlarni
o‘zgartirish imkoniyatini beradi.
Quyida esa eSTREAM loyihasi doirasida ishlab
chiqilgan kо‘plab oqimli shifrlash algoritmlarining
tahlili bilan tanishib chiqiladi. eSTREAM loyihasi,
European Network of Excellence for Cryptology II
(ECRYPT II) doirasida
ishga tushirilgan va oqimli
shifrlash algoritmlariga bag‘ishlangan tashabbusdir[4].
Bu loyiha, mavjud oqimli shifrlash algoritmlarining
xavfsizlik va samaradorlik jihatidan cheklovlarini
engish maqsadida yangi, xavfsiz va samarali oqimli
shifrlash algoritmlarini rivojlantirishni ko‘zlagan.
Ushbu loyihada ikki turdagi: dasturiy vositalar
va qurilmalar uchun mos bо‘lgan oqimli shifrlash
algoritmlari keltirilgan. Birinchi guruh algoritmlari
dasturiy kо‘rinishda qulay bо‘lgan algoritmlardan
iborat bо‘lib, 128-bitli AES-CTR algoritmidan tezkor
bо‘lgan algoritmlardan tashkil topgan. Ushbu guruhga
tegishli finalchi shifrlar: Salsa20/12, Rabbit, HC-128
va SOSEMANUK algoritmlaridan iborat. Ikkinchi
guruhga tegishli shifrlar, eSTREAM loyihasi doirasida
tanlangan, qurilmada amalga oshirish qulayligi nuqtai
nazaridan
80-bitli
AES
algoritmidan
ko‘ra
afzalliklarga
ega
bo'lgan
oqimli
shifrlash
algoritmlaridan iborat. Bu guruhda esa finalchi
algoritmlar: Grain, Trivium [8] va MICKEY 2.0 iborat
bо‘lgan.
II. Asosiy qism. eSTREAM loyihasi doirasida
olib
borilgan
tanlov
jarayonida,
kriptografik
hamjamiyatning diqqat markazida bo‘lgan
bir qator
muhim masalalar ko‘tarildi. Ushbu loyihada ishtirok
etgan 34 ta shifrlash algoritmi orasidan, faqat ikkita
sinxronlanuvchi shifrlar xavfsizlik muammolari
sababli tanlovni tark etgan
yoki tanlov jarayonida
ularning xavfsiz emasligi aniqlangan. Bu holat, oqimli
shifrlash
algoritmlarining
xavfsizlik
darajasini
baholashda qanday qat’iy mezonlar qo‘llanilishi
kerakligini ko‘rsatadi.
Finalchi algoritmlar tanlovi, ularning kalitni
to‘liq tanlash hujumiga qarshi samaradorligi kabi
130
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Farg‘ona filiali “Al-Farg‘oniy avlodlari”
elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252
Tom: 1 | Son: 1 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific
journal of Fergana branch of TATU named after
Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252
Vol: 1 | Iss: 1 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-
Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени
Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252
Том: 1 | Выпуск: 1 | 2024 год
https://al-fargoniy.uz/
muhim kriptografik xususiyatlarini sinovdan o‘tkazish
orqali amalga oshirildi. Biroq, yangi kriptotahlil
usullari qo‘llanilganda,
finalchilar orasida jiddiy
xavfsizlik muammolari aniqlandi. Bu, har qanday
shifrlash algoritmi dizayni va tanlovi jarayonida,
xavfsizlikni har tomonlama kafolatlash uchun keng
qamrovli tahlil va sinovlarni o‘tkazish zarurligini
ta’kidlaydi.
Lightweight Cryptography (LWC) muhiti,
resurs cheklangan qurilmalar uchun mo‘ljallangan
kriptografik algoritmlarni o‘z ichiga oladi. Bu turdagi
muhitlar, masalan, IoT (Internet of Things) qurilmalari,
o‘rnatilgan tizimlar, RFID teklar va smart kartalar kabi,
cheklangan xotira, quvvat va protsessor quvvatiga ega
bo‘lgan qurilmalardir.
LWC muhitida samaradorlik,
xavfsizlik va resurs talablarining muvozanati juda
muhimdir.
Shu
munosabat
bilan,
eSTREAM
loyihasining ikkinchi guruhiga tegishli Grain va
Trivium algoritmlari hamda birinchi guruhga tegishli
Salsa20 va Rabbit algoritmlari LWC muhitida
qo‘llanish uchun mos keladi.
