Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»




Download 3,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/114
Sana24.12.2023
Hajmi3,49 Mb.
#127893
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   114
Bog'liq
Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari u

energiyasi bunda qandaydir bo‘sag‘aviy qiymatdan 
kam bo‘lishi kerak, u beriladigan signal-shovqin nisbati (SSHN) q
bo‘s
bo‘sag‘aviy qiymati orqali niqlanadi. 
Uzatilishi kerak bo‘lgan kanal simvollari shakllantirilguncha 
bitlar dastlab to‘g‘ri burchakli shakldagi davomiylikdagi T

manfiy va 
musbat elektr impulslar ketma-ketligiga o‘zgartiriladi, ular uchun v(t) 
belgilash 
qabul 
qilinadi, 
bunday 
usulda 
olingan 
impulslar 
modulyatsiyalovchi signal deyiladi. Bitlar ketma-ketliklarini elektr 
impulslar ketma-ketligiga o‘zgartirish 0 ≥ bv(t), 1 ≥ – bv(t) qoida 


47 
bo‘yicha amalga oshiriladi, bu yerda b > 0 – impuls amplitudasi. 
Bunda modulyatsiyalovchi signal 
).
(
)
(



i
c
i
iT
t
v
b
t
u
(1.1) 
(1.1) formulada qo‘shib chiqish i indeksning barcha bo‘lishi 
mumkin qiymatlari bo‘yicha amalga oshiriladi, b
i
ko‘phad esa + b 
yoki – b qiymatlarni qabul qilishi mumkin. 
1.24- 
rasmda 
raqamli 
modulyatsiyalashdagi 
signallarni 
ishlatilishiga misollar keltiriligan: {a
i
} uzatilgan bitlar ketma-ketligi, 
modulyator {b
i
} to‘g‘ri burchakli shakldagi va turli qutblardagi elektr 
impulslari ketma-ketligi, qabullagichda qayta tiklangan demodulyator 
{
i
bˆ
} elektr impulslari ketma-ketligi va qabul qilingan {â
i
}bitlar ketma-
ketligi. Bu erda kanal simvollari berilmagan. Simvollar ustidagi
belgisi bilan ularning baholash belgilangan. 
A
i
i
bˆ
â
i
1.24- rasm. RUT qurilmalaridagi signallarning vaqt diagrammalari 
 
Quyidagi ikkita muhim holatni ta’kidlash kerak:
- signal shaklining buzilishi; 
- uzatish kanali orqali o‘tishda vaqtni bo‘yicha kechikish. 
Signalning buzilgan shaklining quyidagi ikkita omillar keltirib 
chiqaradi: 








-1 
+1 
-1 
+1 
-1 
-1 
+1 
-1 
 b
i
(t) 
Uzatilgan bitlar 
Моdulyatorning
elektr impulslari 
Demodulyatorning 
elektr impulslari 
Qabul qilingan bitlar 








-1 
+1 
-1 
+1 
-1 
-1 
+1 
-1 


48 
− qabullagich va uzatkichda elektr signallarni shakllantirish va 
ularga ishlov berish maxsus qurilmalarining mavjudligi; 
uzatish kanalida halaqitlarning mavjudligi. 
Uzatkichda odatda modulyatsiyalovchi signal impulslarining kerakli 
shaklini olish uchun maxsus qurilmalar ko‘zda tutiladi. Bunda kanal 
simvollari oqimi tashqi polosali nurlanishlar yo‘l qo‘yiladigan 
qiymatga ega bo‘ladi. 
Qabullagichning asosiy elementi demodulyator bo‘lib, u har bir 
qabul qilinadigan signalni eng yaxshi tarzda baholaydi. Buning 
uchun qabul qilish joyida ma’lumm bo‘lgan kanal simvolining shakli 
emas, balki uning t nomeri muhim. Uzatilgan signalga nisbatan 
qayta tiklangan signalning kechikishi ham radioto‘lqinlarning o‘zini 
tarqalishi, ham bu signalarni shakllantirish va ularni ishlov 
berilishini ta’minlaydigan uzatish tizimi elementlarida elektr 
signallarni qo‘shimcha kechikishlari bilan shartlanadi. 
Uzatish kanalidagi halaqitlarni qabullagich elementlarining 
issiqlik shovqinlari va tabiy va sun’iy kelib chiqishdagi tashqi 
nurlanishlar manbalari keltirib chiqaradi. Ayniqsa, tashqi polosali 
nurlanishlari uzatish tizimining chastotalar polosasiga tushadigan 
qo‘shni 
chastotalar 
kanallarida 
ishlaydigan 
uzatkichlarning 
nurlanishlarini ta’kidlash zarur. Bu halaqitlarni qo‘shni kanal 
halaqitlari deb atash qabul qilingan. 
Zamonaviy RUTlarda tashqi polosali nurlanishlar darajasiga 
(sathiga) etarlicha qat’iy talablar qo‘yilgan, ularni raqamli qurilmalar 
yordamida maxsus ko‘rinishdagi kanal simvollarini murakkab 
generatsiyalash usullarini qo‘llash bilan bajarishga erishiladi. O‘sha 
chastotada ishlaydigan, lekin boshqa kanal simvollarini ishlatadigan 
uzatkichlardan ham halaqitlar bo‘lishi mumkin. Bunday halaqitlar 
ichki tizim halaqitlari deyiladi. 
Shovqinlar va halaqitlarning bo‘lishi navbatdagi vaqt intervalida 
M kanal simvollaridan qaysi biri uzatiliganini haqida qabullagichga 
to‘g‘ri echimlarni qabul qilishni qiyinlashtiradi. Halaqitlarning past 
sathida 
va 
katta 
signal-shovqin 
nisbatida 
qabullagichning 
demodulyatori juda kam xato qiladi, ya’ni bitta simvolni qabul 
qilishdagi xatolik ehtimolligi 10 
– 3 
va undan kamni tashkil etadi. 
Natijada RUT katta signal-shovqin nisbatlarda qabul qilish joyida 
uzatilgan bitlarning deyarli aniq qayta tiklanishini ta’minlaydi. Bu 
dastlabki signalning deyarli aniq qayta tiklanishini bildiradi, bu 
analog uzatish tizimlaridan foydalanishda mumkin emas. 


49 
Agar SSHN uncha katta bo‘lmasa, u holda qabullagichning 
demodulyatori tez-tez xato qiladi, noto‘g‘ri qabul qilingan simvollar 
paydo bo‘ladi. Raqamli uzatish tizimining sifat xarakteristikasi 
uchun ko‘p ishlatiladigan foydali parametr bitta simvolni qabul 
qilishdagi xatolik ehtimolligi hisoblanadi: 
r
s
 = R s
n
 simvol qabul qilindi | s
m
simvol uzatildi}, n ≠ t , (1.2) 
yoki bitga xatolik ehtimolligi hisoblanadi. 
r

= R { d qiymatli bit qabul qilindi | e qiymatli bit uzatildi}, 
d

{0,1}, e

{0,l} va d ≠ e  (1.3) 
Zamonaviy simsiz aloqa tizimlari uzatiladigan ma’lumotlarning 
bir bitiga bitta xatolikning bo‘lishiga yo‘l qo‘yadi, bunda bu holda 
bitta bitni qabul qilishdagi yo‘l qo‘yiladigan xatolik ehtimolligi 10
–3
ga 
teng bo‘ladi. Bunda insonning insonning qulog‘i abonentning 
tovushini identifikatsiyalay oladi, ya’ni eshituvchi so‘zlovchini taniydi. 
Shu bilan bir vaqtda ko‘plab axborot tizimlari uzatishda faqat 100 000 
000 bitga bitta xatolikka, ya’ni r
b
= 10
–8
ga yo‘l qo‘yilishi bilan 
raqamli tizimlarga sezilarli qat’iy talablarni qo‘yadi. 
Yuqorida 
ta’kidalanganidek, 
modulyatsiyalovchi 
(manipulyatsiyalovchi) ssignalning M darajalari (sathlari) soniga 
bog‘liq 
ravishda 
ikki 
sathli 
(ikkilik) 
va 
ko‘p 
sathli 
manipulyatsiyalashga bo‘linadi. 
Raqamli radiokanalning umumlashtirilgan tuzilish sxemasi
1.25-rasmda keltirilgan.
1.25- rasm. Raqamli radiokanalning umumlashtirilgan tuzilish 
sxemasi 
Bu yerda quyidagi belgilashlar qabul qilingan:
U(t) – uzatiladigan raqamli signalning kuchlanishi; 


50 
K
D
–modulyatorning koderi;
QK–quvvat kuchaytirgich;
D – detektor;
R – regenerator; 
D
q
– demodulyatsiyalash qurilmasi;
V(t) – qayta kodlangan raqamli signal.
RUTda qo‘llaniladigan ko‘plab manipulyatsiyalash turlari uchun 
uzatiladigan dastlabki U(t) ikkilik signaldan tuzilmasi bo‘yicha 
farqlanadigan V(t) manipulyatsiyalovchi signallarni ishlatish zarur 
bo‘ladi. Bunday qayta kodlash uchun modulyator koderi, teskari 
o‘zgartirish uchun esa demodulyator dekoderi ishlatiladi. Boshqa 
qurilmalarni ishlatilishi tushuntirishni talab qilmaydi. 

Download 3,49 Mb.
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   114




Download 3,49 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Download 3,49 Mb.
Pdf ko'rish