77
nurlanish koeffitsiyenti, ya’ni ushbu jismning
energetik yorituvchanligi
R
e
' ning ayni shu haroratda olingan absolyut qora jismning energiya
yoritvchanligi
R
e
ning qanday qismiga tengligini ko‘rsatadigan
koeffitsient.
Ushbu qismning muammolarini hal qilishda kvant mexanikasida har
bir zarracha to'lqin funktsiyasi bilan tavsiflanishi va to‘lqin uzunligi De-
Broyl formulasi bilan aniqlanishini esdan chiqarmaslik kerak. De-Broyl
to‘lqin uzunligi zarrachaning impulsiga bog‘liq, shuning uchun uni
aniqlashda zarra tezligining qiymatiga e’tibor berish kerak. Kichik
tezliklarda zarrachaning impulsi klassik mexanika qonunlariga muvofiq
aniqlanadi; yuqori tezliklarda esa relativistik ta’sirlarni,
jumladan,
massaning tezlikka bog‘liqligini inobatga olish kerak. De-Broyl
to‘lqinlarida ham, boshqa to‘lqinlar singari, interferensiya va difraksiya
hodisalari ro‘y beradi, bu qonunlarni avvalgi boblarda o‘rgangan edik.
ISSIQLIK NURLANISHINING QONUNLARI
Asosiy formulalar
Stefan-Boltsman qonuni
bu
yerda
- qora jismning energetik yor ituvchanligi;
T -
termodinamik harorat;
σ - Stefan - Boltsman doimiysi
Kulrang jismning energetik yorituvchanligi
,
bu yerda
ε- kulrang jismning issiqlik nurlanish koeffitsienti
(qoralik darajasi).
78
Vinning siljish qonuni
bu
yerda
-
maksimal
nurlanish
energiyasi
spektri
maksimumiga to‘g‘ri keluvchi to‘lqin uzunligi;
b-Vinning
siljish qonuni doimiysi
(
m
.
Plank formulasi
bu yerda
,
–absolyut
qora jismning energetik
nurlanishining spektral zichligi;
λ-to‘lqin uzunligi;
ω-siklik
chastota;
c-vakuumdagi yorug‘lik tezligi;
k-Boltsman doimiysi;
T-absolyut harorat;
h-Plank doimiysi;
-bu Plank
doimiysining
2 π ga bo‘lingan qiymati.
Energetik
nurlanishning
maksimal
spek tral
zichligining
haroratga bog‘liqligi
,
bu yerda
C doimiy
FOTOELEKTRIK EFFEKT
Eynshteyn formulasi:
a)
Umumiy holda
bu yerda
– metalldan - metallga tushayotgan foton
energiyasi;
A-elektronning metalldan chiqish ishi;
-
79
fotoelektronning maksimal kinetik energiyasi;
b)
Foton energiyasi chiqish ishidan ancha katta bo‘lgan
holda,
fotoelektronng maksimal energiyasi ikki holda (norelyavistik
va relyavistik) turli formulalar bilan ifodalanadi.
a)
Kichikenergiyaga ega bo‘lgan foton
,
fotoeffektni hosil qilsa, u holda
bu yerda
- tinch holatdagi massasi
b)
Agar fotoeffekt hodisasi katta energiyaga
, ega bo‘lgan foton orqali yuzaga kelsa,
u holda
bu yerda
; m- relyavistik elek tron massasi
Fotoeffektning qizil chegarasi
bu yerda
- nurlanishning maksimal to‘lqin uzunligi (
va
mos holda chastota va aylanma chastota minima l), bu holda
yana fotoeffekt bo‘lishi mumkin.
