8
tushunarli bo'lmaydi. Bunga yo'l qo'ymaslik uchun loyiha hujjatlarini ishlab
chiqish, rasmiylashtirish va muomalaga chiqarishning hamma uchun majburiy
bo'lgan umumiy normalari va qoidalari belgilandi.
Ushbu me'yorlar va qoidalarning barchasi Davlat standartlari (GOST)
majmuasida rasmiylashtirilib, konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi (KHYT)
deb nomlanadi. Keling, ulardan ayrimlarini ko'rib chiqaylik.
1.1. Chizma asboblari va materiallari
Chizmalar chizish vositalari va materiallari yordamida amalga oshiriladi.
Bunga quyidagilar kiradi (1.1-rasm):
qalamlar, chizg’ichlar, uchburchakli
chizg’ichlar, lekalo, transportir, sirkul, o'chirg’ich va chizma qog'ozlari.
Qalamlar
(1.1-rasm,
a). Qalamlar: qattiq, yumshoq va o'rta qattiq. Qalam
belgisi uning yon tomonidagi harf bilan ko'rsatilgan. Yumshoq qalamlar uchun -
M
(yoki
B) harfi, qattiq qalamlar uchun -
T (yoki
H) harfi va o'rta
qattiq qalamlar
uchun -
TM (yoki
HB) harflari. Qattiqlik darajasi harf oldidagi raqam bilan
ko'rsatiladi, masalan,
2T (2H), 2M (2B). Raqam qancha ko'p bo'lsa, qalam
shunchalik qattiqroq yoki yumshoqroq bo'ladi. Chizilgan rasmni yasashda odatda
T
yoki
2T sinfidagi qalamlardan foydalaniladi, chizilgan
rasmni chizish uchun esa
TM qalamlardan foydalaniladi.
Sirkul
(1.1-rasm,
b). Sirkul doiralar va dumaloq yoylarni chizish uchun
ishlatiladi. Sirkulning bir oyog’i igna bilan, ikkinchisida qalam qo’rg’oshini bor.
O’chirg’ich
(1.1-rasm,
c). Keraksiz chiziqlarni olib tashlash uchun
o’chirg’ich ishlatiladi. Qulaylik uchun o’tkir burchakli o’chirg’ichni ishlatish eng
yaxshisidir. Bu sizning chizilgan chizmangizga
zarar etkazmasdan keraksiz
chiziqlarni yaxshilab o'chirishga imkon beradi.
Chizg’ichlar
(1.1-rasm,
d). To’g’ri chiziqlar chizish va chiziq uzunliklarini
o'lchash uchun chizg’ichlardan foydalaniladi. Ular yog'och, metall va
plastmassadan iborat. Yog'och chizg’ichlardan foydalanish qulayroq,
chunki ular
chizilgan chizmaga dog’ tushirmaydi. O'quv chizmalarini bajarish uchun
chizg’ichning optimal uzunligi 30 santimetrga teng.
9
Uchburchak chizg’ichlar
(1.1-rasm,
e).
Uchburchakli chizg’ichlar
burchaklarni chizish va perpendikulyar va parallel chiziqlar chizish uchun
mo'ljallangan. Uchburchakli chizg’ichlar
30
0
- 60
0
- 90
0
va
45
0
- 45
0
- 90
0
burchaklari bilan mavjud. Ular yog'och, metall va plastmassadan iborat. Yog'och
uchburchakli chizg’ichlardan foydalanish qulayroq,
chunki ularda chizilgan
chizmaga dog’ tushmaydi.
Transportir
(1.1-rasm,
f). Transportir burchaklarni qurish va o'lchash uchun
mo'ljallangan.
Lekalolar
(1.1-rasm,
j). Chizmalarda egri chiziqlarni chizish uchun
ishlatiladi.
а
b
c
d
e
f
j
1.1-rasm
Chizma qog’ozi.
Chizma qog'ozning bir tomoni boshqasiga qaraganda
silliqroq.
Qoida tariqasida, ular silliq tomonga qalam bilan rasm chizishadi,
qo'polroq tomonga bo'yashadi.
Barcha chizma asboblari va materiallar toza va xizmatga yaroqli bo'lishi kerak,
chizmaning sifati bunga bog'liq
.
Millimetrli katak qog’ozi
va
format qog'ozi
ishlatiladi. Buyumlarning chizmalari chizma qog'oziga tushiriladi. Eskizlar
millimetrli qog'ozda bajariladi.
10
Chizma qog'ozning bir tomoni ikkinchi tomoniga qaraganda silliqroq.
Qoida tariqasida, ular silliq tomonga qalam bilan chizma chizishadi, g’adir-budur
tomonga bo'yashadi.
Barcha chizilgan asboblar va materiallar toza va xizmatga yaroqli bo'lishi
kerak, chizmaning sifati bunga bog'liq.
