Peltye effekti
Iki müxtəlif (n1≠n2) metal çubuqdan yaradılmış dövrəyə e.h.q mənbəyi qoşaq. A və B nöqtələrində cərəyanın istiqamətindən asılı olaraq Coul istiliyi ilə yanaşı əlavə istilik ya ayrılır və ya udulmuş olur. A kontaktında elektron axını tormozlaşır, çünki onlar A kontaktındakı kontakt potensiallar fərqindən keçməlidirlər. B kontaktında, əksinə elektronlar sürətlənəcəkdir. Beləliklə A kontaktında elektronun kinetik enerjisi potensial enerjiyə çevrilir. B kontaktında isə əksinə elektronların çevrilir. Başqa sözlə bu o deməkdir ki, A kontaktı soyuyacaq, B kontaktı isə qızacaqdır.
Bu hadisəyə elektrotermik effekt və ya Peltye effekti deyilir.
Ayrılan və ya udulan istilik miqdarı keçən elektrik miqdarı ilə düz mütənasibdir.
.
Burada - Peltye əmsalı, Q- Peltye istiliyidir.
Q-nü təyin etmək üçün sürmə və bismutdan hazırlanmış çubuqları ardıcıl birləşdirib A və B kontaktlarını Düar qablarına qoyurlar. Qabların birində ayrılan istilik miqdarı:
(- Peltye istiliyidir),
digərində isə ayrılan istilik miqdarı:
bərabərdir.
Bu təcrübədən Peltye istiliyini (Q) hesablamaq mümkündür.
Qeyd etmişdik ki, elektron bir metaldan digərinə keçərkən öz potensial enerjisini
qədər dəyişir.
Toxunan nöqtəsində bir metaldan digərinə keçən elektronların sayı N olarsa, bu zaman onların potensial enerjiləri:
qədər dəyişmiş olar. Bu enerji qədər də toxunan yerlərdə ya istilik ayrılır və ya o qədər də istilik udulmuş olur. Ona görə də Peltye istiliyi belə olar:
-toxunma nöqtələrindən keçən elektrik yükü olduğunu nəzərə alaq
Bu ifadə - peltye əmsalı adlanır və çubuqların növü və temperaturdan (T) asılıdır. Deməli
Peltye əmsalı kontakt potensiallar fərqinin diffuziya hissəsi ilə bağlıdır.
Coul istiliyi ilə Peltye effekti arasındakı fərq, aşağdakından ibarətdir.
Coul istiliyi isə və cərəyanın istiqaməti dəyişdikdə işarəsini dəyişir.
Əsas metal cütləri üçün Peltye əmsalı V tərtibdədir.
Peltye effekti yarımkeçiricilərdə metallara nisbətən daha qabarıq özünü göstərir. Yarımkeçirici soyuducuların iş prinsipi bu effekt üzərəndə qurulub.
|