|
Mundarija kirish …
|
| bet | 1/27 | | Sana | 10.04.2017 | | Hajmi | 12,43 Mb. | | #4399 |
 
MUNDARIJA
|
|
Kirish ……………………………………………………………………….
|
|
I
|
УМУМИЙ ҚИСМ…………………………………………………………..
|
|
1.1.
|
“ Buxoro – 6 “ g’o’za navini etishtirish va dastlabki qayta ishlash texnologiyasini ahamiyati …………………………………………
|
|
1.2.
|
Mavzuning dolzarbligi ………………….. ………………….. …………
|
|
1.3.
|
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari va uslubiyatlari …………………
|
|
II
|
Tajriba o’tkazilgan xo’jalikning iqlim va tuproq sharoitining umumiy tarifi.……………………………………………
|
|
III
|
Adabiyotlardan to’plangan malumotlar ……………………………
|
|
3.1.
|
“Buxoro – 6” navini kelib chiqishi ……………………………………
|
|
3.2.
|
“Buxoro – 6” navini biologik xususiyatlari ………..………..………..
|
|
3.3.
|
“Buxoro – 6” navini etishtirish va saqlash texnologiyasi.……..……
|
|
IV
|
Asosiy qism…………………………………………………………………
|
|
4.1.
|
“Buxoro – 6” g’o’za navining etishtirishda agrotexnik……………
|
|
4.2.
|
“Buxoro – 6” g’o’za navini saqlash va dastlabki qayta ishlash texnologiyasi………………………………………………………
|
|
4.3.
|
“Buxoro – 6” g’o’za navini etishtirish saqlash va dastlabki qayta ishlash texnologiyasini natijalari…………………………………………
|
|
4.4.
|
. “Buxoro – 6” g’o’za navini etishtirish saqlash va dastlabki qayta ishlash texnologiyasini iqtisodiy samaradorligi………………………
|
|
4.5.
|
“Buxoro – 6” g’o’za navini etishtirishning texnologik Xaritasi……
|
|
V
|
“Buxoro – 6” g’o’za navini etishtirish saqlash va dastlabki qayta ishlash texnologiyasini atrof muxit muxofazasi …………
|
|
VI.
|
“Buxoro – 6”g’o’za navini etishtirish saqlash va dastlabki qayta ishlash texnologiyasini mexnat muxofazasi…………………
|
|
VII.
|
Xulosa va takliflar…………………………………………………………
|
|
VIII.
|
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………
|
| KIRISH
Ma’lumki so’ngi yillarda mamlakatimizda qishloqda xo’jalik yuritish mexanizmining mutlaqo yangi asoslari, qishloq xo’jaligini moliyaviy ta’millash va sug’urtalash, ishlab chiqarilgan mahsulot va qishloqqa berilgan qishloq xo’jalik texnikasi, yonilg’i, meniral o’g’itlarlar uchun o’zaro xisob-kitobning yangi tizimi ishlab chiqildi va amalga oshirildi.
Qishloq xo’jalik korxonalarining iqtisodiy mustaqilligi kengaydi. Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir. Qishloq xo’jaligi mahsulotini sotib olishda shartnomaviy narx tizimi keng qo’llanila boshladi. Qishloq xo’jaligidagi korxonalarga agroserviz xizmati ko’rsatish va ularning moddiy-texnik taminotini ta’millash tizimi takomillashtirilgan. Yer-suv va boshqa manbalardan unumli va oqilona foydalanishning dehqonchilik madaniyatini ko’tarish, fan-texnika madaniyatini ko’tarish, fan-texnika yutuqlari va ilg’or tajribalar asosida ekinlar xosildorligini oshirish, ularning sifatini yaxshilash tadbirlari amalga oshirilmoqda.
“Bizni mana shu yer, mana shu tuproq uning unumdorligini oshirishimiz kerak. Buning uchun esa eng avvalo, sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilashning irrigatsiya ishlarini ustuvor maqsad deb qarashimiz shart. Qishloq xo’jaligining zamonaviy texnologiyasi, texnika va uskunalar bilan ta’millash haqida ularning ishlab chiqarish imkoniyati va sifatini dehqonlarni qoniqtiradigan darajada bo’lishi kerak. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Agar lozim bo’lsa ularni texnika, o’g’it va boshqa kerakli jihozlar bilan arzonroq, imtiyozli tarzda ta’millashimiz zarur” deb ta’kidlagan edi. Xurmatli Prezidentimiz I.A.Karimov. Demak qishloq xo’jaligini isloh qilishda avvolo, ana shu yo’nalishlarga e’tibor berishi lozim.
Shu kunlarda mamlakatimizda salkam 96 ming fermer xo’jaliklari paxta xom-ashyosini yetkazishda ishlamoqdalar. Bu qatorida Qashqadaryo viloyati g’o’za ekin maydonlarining asosiy qismini tashkil etgan 20 mingdan ko’p fermer xo’jaliklari mavjud. Paxta, chigitli paxta - gʻoʻzaning tola va chigitdan iborat asosiy mahsuloti. Paxta tozalash korxonasida P.ga dastlabki ishlov berish jarayonida chigitdan, avval, toʻqimachilik sanoatining ehtiyoji uchun asosiy mah-sulot - tola (uz. 20 mm dan uzun) Qashqadaryo viloyati - OʻzR tarkibidagi viloyat. 1924 yil 1 noyab.da tashkil etilgan. 1927 yil 17 fev.dan 1938 yil 15 yanv. gacha Qashqadaryo okrugi maqomida. 1938 yil 15 yanv. da Buxoro viloyatiga qoʻshib yuborildi. Ana shu sababli mamlakatimizda fermerlik harakatiga jiddiy e’tibor bilan qaralmoqda. Fermer xo’jaliklari butun respublika va viloyatimiz qishloq xo’jalik sohasini to’liq qamrab olmoqda.Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar. Bu albatta taqsinlarga loyiq deb baholanadi.
O’zbekiston Respublikasining Prezidentining “Yerlarning meliorativ xolatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida” va “Xosildorligi past bo’lgan yerlarda davlat extiyojlari uchun qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtiruvchi fermer xo’jaliklarini qo’llab-quvatlash chora tadbirlari to’g’risidagi” qarorlari qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirishi, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, ularning unumdorligini oshirish va shu asosda qishloq xo’jaligi ekinlari xosildorligini ko’paytirish bilan bir qatorda hosildorligi past bo’lgan yerlarda davlat extiyojlari uchun qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtiruvchi fermer xo’jaliklarga samarali va amaliy yordam berib moliyaviy qo’llab quvvatlash uchun maqsadli mablag’lar ajratish nazarda tutildi.
Shu kunlardagi dolzarb vazifalardagi biri fermer sifatida faoliyat yuritayotgan turli soha vakillarining dehqonchilik, paxtachilik va o’simlikshunoslik bo’yicha bilim darajasini oshirish, ularga g’o’za navlari, ularga mos keladigan agrotexnologiya, tuproqqa ishlov berish meniral va mahalliy o’g’itlar, g’o’za kaslliklari hashorotlari va ularga qarshi kurashish, tuproq meliorasiya va tuproq unumdorligini o’rganish va tavsiyalar berish uchun malakaviy bitiruv ishini yozdik. Qarshi (1926 37 yillarda Behbudiy) - Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro t. yil va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda. Nav - seleksiya natijasida yaratilgan, muayyan morfologik, fiziologik va xoʻjalik belgi hamda xususiyatlari turgʻun va nasldan oʻtib boradigan, bir turga mansub oʻsimliklar majmui; madaniy oʻsimliklar uchun eng kichik tasnif birligi. Kurash - sport turi, belgilangan qoidaga muvofiq ikki sportchining yakkama-yakka olishuvi. Kurashish sanʼati koʻp xalqlarda qadim zamonlardan buyon maʼlum. K. ayniqsa Yunonistonda keng tarqalib, qad. olimpiada musobaqalaridan doimiy oʻrin olib kelgan.
-
“Buxoro 6” g’o’za navini yetishtirish saqlash va dastlab ishlash texnologiyasini ahamiyati.
G’o’za boshqa qishloq xo’jalik ekinlaridan farq qilib, bir yo’la uch turdagi qimmatli mahsulot ya’ni, to’qimachilik uchun xomashyo tola, oziq-ovqat uchun moy, chorva ozuqasi kunjara va sheluxa beradi. G’o’za asosan tola olish uchun ekiladi. Bir tonna xomashyodan o’rtacha 340-350 kg tola, bundan 4200 metr batist yoki 50000 ip o’rami bundan tashqari: momiq 60-65 kg, Chigit 570-580 kg chigitdan esa 100-112 kg yog’, sovun 20 kg kunjara 200-215 kg, sheluxa 180-190 kg 1ga maydondagi 2-4 tonna bo’ladi. Dunyo miqyosida to’qimachilik tolasi ishlab chiqarish paxta ulishiga 50-60% dan ko’prog’i to’g’ri keladi.
Toladan asosan ip yigiriladi, to’qimachlik buyumlari kiyim va gigroskopik paxta tayyorlanadi. Undan aviatsiya, avtomobil, elekt va boshqa sanoatlarda keng foydalaniladi. Toladan porashotlar, baquvvat iplar, kirza shlonglar, qayish, kinorasm plyonkalari, yozuv qog’ozlari kabi ko’plab mahsulotlar tayyorlanadi. Chigitdan presslash yoki ekstraksiya qilish yo’li bilan paxta moyi olinadi. Moyi esa oziq-ovqat va texnik maqsadda ishlatiladi. Undan sovun pishirishda, alif, lak, emal va boshqa xil buyumlar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Chigit tarkibida gossipal pigmenti (zaharli organik birikmalar) bo’lib, moy olish jarayonida ajratib olinadi va undan ham har-xil sintetik mahsulotlar ishlab chiqiladi.
Moy ishlab chiqarishdagi qoldiq gidron ham foydalanish uchun xalq xo’jalik tarmoqlariga yuboriladi. Momiq paxta kiyim-kechak, ko’rpa- yostiqdan tashqari suniiy ipak, plastmassa, lak, qog’oz, portlovchi moddalar tayyorlashda sarflanadi. Plastik materiallar yoki plastmassalar - sintetik yoki tabiiy yuqori molekulali birikmalar asosidagi organik materiallardir. Ular isitish va bosim natijasida oʻz shaklini oʻzgartirish va sovutilgandan keyin berilgan shaklni saqlab qolish qobiliyatiga ega. Chigit po’sti (sheluxa) dan va shrotidan chorva uchun ozuqa bo’lishdan tashqari sanoatida potosh, oshlovchi moddalar, spirt, qog’oz-karton va ko’plab boshqa mahsulotlar olinadi. Bargidan 20 xil organik kislotalar, jumladan olma va limon kislota olinadi. Poyasi va chanoqlaridan yoqilg’idan tashqari qurilish materiali sifatida keng foydalaniladi.Poya, tana (caulis) - oʻsimlikning shox, barg va gullari joylashgan asosiy oʻqi. Boʻgʻim (barg oʻrni) va boʻgʻim oraliqlaridan iborat. P. ildiz bilan barglar ora-sida moddalar harakatini taʼminlaydi. Baʼzi oʻsimliklarning poyasi metamor-fozlashgan (shakli oʻzgargan) boʻlib, suv va oziq moddalarni toʻplash (kartoshka), himoya (doʻlana va yantoklarning tikanlari), ilashish (tok va oshkrvoklarning jingalagi), vegetativ koʻpayish (ajriq, qulupnay poyalari) vazifalarini baja-radi. Bir yillik va koʻp yillik, yer ustki va yer ostki, yoyuchlangan va yogochlanmagan P.lar bor. P. silindrsimon, koʻp kir-rali, yassi, gadir-budur yoki silliq boʻladi. Asosan, uchidagi oʻsish konusi hujayralarining boʻlinishidan P. boʻyiga oʻsadi; baʼzi usimliklar (mas, gʻalladoshlar) P.si boʻgʻim oraligʻining uzayishidan ham usadi. P.ning buyi, yugʻonligi turlicha. Yusinlar P.sining uzunligi bir necha sm, diametri bir necha mm, sekvoyyalar poyasining uz. 150 m, diametri 10-12 m. Lianalar P.si 200-300 m keladi.
Umuman g’o’za qimmatbaho o’simlik bo’lib uning tolasi chigiti va boshqa qismlaridan 200-250 xilga yaqin keng iste’mol mollari va texnikabop mahsulotlar olinadi.
1.2. Mavzuning dolzarbligi.
O’zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlar samaradorligi ko’p jihatdan bozor munosabatlariga mos keluvchi bozor sinfi tuzilmasini shakllantirishi bilan bog’liq. Bozor infratuzilmasi bozor xo’jaligini muhim tarkibiy qismi sifatida xo’jalik yurituvchi sub’yektlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni uzluksizligi va barcha turdagi bozorlar tovarlar kapital va mehnat bozorlarining samarali faoliyati ko’rsatishni ta’millashda muhim omil bo’lib qolmoqda.
Shu munosabat bilan iqtisodiyotni erkinlashtirishni bosqichida bozor infratuzilmasini keng qamrovli faoliyatini tashkil etish va takomillashtirishni muhim ahamiyat kasb etadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek “Olamshumil jarayoni chuqurlashtirishi, rivojlangan bozor infratuzilmasini barpo etish raqobat muhitini shakllantirishga alohida” e’tiborni qaratish zarur
O’bekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” asarida Bugungi kunning eng dolzarb muammosi. Bu 2008-yilda boshlangan jahon moliyaviy inqiroza, uning ta’siri va salbiy oqibatlari, yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo’llarini izlashdan iborat. Qishloq xo’jaligida iqtisodiy islohatlarini izchil o’tkazishda aholini turmush farovonligini tubdan yaxshilash iqtisodiy inqirozdan chiqishda yetishtirilgan paxtani saqlash va dastlabki ishlov berish, qayta ishlash Viloyatimiz fermerlari, qayta ishlash korxonalari oldiga turgan eng muhim dolzarb vazifalardan biridir. Asar (arab. - iz, qodsiq) - 1) bi-ror narsadan qolgan yoki undan darak beruvchi belgi; nishon, iz; 2) Muhammad (sav) dan qolgan barcha sunnatlar; 3) olim, yozuvchi, rassom, bastakor va boshqa ijodining mahsuli. Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun, g’o’za navlari ularga to’g’ri keladigan agrotexnologiya, tuproqqa ishlov berish meniral va mahalliy o’g’itlar g’o’za kasalliklari, hashoratlari va ularga qarshi kurashish, tuproq meliorasiyasi va tuproq unumdorligi kabi tadbirlarni o’z vaqtida bajarish lozim.
1.3. Tadqiqotning maqsadi, vazifalari va uslubiyatlari.
Bitiruv malakaviy ishning maqsadi Qashqadaryo viloyatining mintaqaviy xususiyatlarini xisobga bo’lgan holda Mirishkor tumanidagi “Buxoro 6” g’o’za navini yetishtirish saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasini o’rganish va kerakli tavsiyalar berish.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni bajarish kerak bo’ladi. Mirishkor tumani Jeynov qishlog’i “Xamroyev Zafar ” fermer xo’jaligida ekiladigan ekinlar ro’yhatini olish. Shu fermer fermer xo’jaligida ekiladigan “Buxoro 6” g’o’za ekini ustida quyidagi agrotexnik tadbirlarni o’tkazish.
Yer tayyorlash (yerni shudgor qilish, shudgordan oldin fosforli, kaliyli va organik o’g’itlar solish). Yerni taqsimlash, borona qilib jo’yak olish zahira suv berish, Chigit ekish (Chigitni kulga aralashtirib) Chigit ekish bilan birga gerbitsid sepish, yagonalash, kultivasiya qilish, o’g’itlash sug’orish g’o’za zararkunandalari va kasalliklarga qarshi kurash, Chilpishi, defoliatsiya qilish, paxta hosdilini yig’ib terib olishga tayyorlash va hosilni terib olish, saqlash va dastlabki qayta ishlash.
Tajribani uslubiyatlari.Tajriba O’zbekiston Paxtachilik ilmiy - tadqiqot instituti, O’zbekiston Qishloq xo’jaligi ilmiy ishlab chiqarish markazi uslubiyatlari, ilg’or fermerlar va dehqonlarning tajribalari o’rganilib adabiyotlardan olingan ma’lumotlar tahlil qilinib izlanishlar olib borildi.
I.TAJRIBA O’TKAZILGAN XO’JALIKNING IQLIM VA TUPROQ SHAROITINING UMUMIY TA’RIFI.
Xo’jalikning tuproq sharoiti xo’jalining tuprog’i asosan och va tipik bo’z tuproqlardan tashkil topgan bo’lib. Biz dala tajribasini tipik bo’z tuproqli maydonda o’tkazdik. Umimiy tarzda I.Boboxo’jayev, T.Uzoqovlarning ma’lumotlariga ko’ra (1995) bo’z yuproqlarning morfologik tuzilishini quyidagiga; A-Gumusli gorizont qalinligi 12-17 sm, ustki qizg’ish tusli, ko’pincha changsimon qumoq tangasimon mayday uvofli, strukturali.
AV- unuvchi gorizont, 15-20 sm sarg’ish malla bo’z asosan changli qumoq tez uvalanib ketadigan chidamsiz uvoqli strukturali.
Vk- karbonatli illyuvinal gorizont qalinligi 60-100 sm och-qo’ngir sarg’ish (malla) ko’pincha changsimon qumoqli zichlangan.
Ck- sarg’ish yoki malla tusli changsimon qumoq yuqori qismida tuzlar turadi. 1,5-2,0 mga mayda gipslangan taram-taram tuzilishli kiristallari uchraydi. Dala tajribasi o’tkazilgan maydon tuprog’i sho’rlanmagan , mexanik tarkibi o’rta qumoqli yer osti sizot suvlar 8-10 m chuqurlikda joylashgan jadvaldagi ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, bu tuproqda chirindi miqdori kam bo’lib 60sm qatlamda 0,94%ni tashkil etadi. Maydon - ochiq, meʼmoriy jihatdan tartibga keltirilgan, atrofi bino, inshootlar yoki daraxtlar bilan toʻsilgan keng satq. Toʻrtburchakli, temperaturapetsiyasimon. doirasimon, tuxumsimon (oval) va boshqa shakllarda yopiq yoki ochiq holda boʻladi. Jadval 1
Tuproq qatlami sm
|
Chirindi gumus %
|
Azot mg/kg
|
Fosfor mg/kg
|
Kaliy mg/kg
|
0-20
|
1,09
|
13,9
|
21,7
|
217,4
|
20-40
|
0,98
|
9,8
|
19,9
|
201,7
|
40-60
|
0,74
|
6,1
|
15,1
|
192,1
|
0-60
|
0,94
|
9,93
|
18,90
|
203,73
|
Yerning yuza qatlamida (0,20) azot, fosfor va kaliyning miqdori past qatlamlarga qaraganda yuqori bo’lib, muvofiq ravishda har kg tuproqda 13.9, 21. Fosfor (yun. phosphoros - yoruglik tashuvchi, phos - yoruglik va phoro - tashiyman, lot. Phosphorus), P - Mendeleyev davriy sistemasining V guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 15, atom massasi 30,97376. 7, va 217.4 mgni tashkil qiladi. Takriba maydonidagi tuproq organik moddalarga azot va fosforga ancha kambag’al bo’lib, faqat almashinuvchi kaliy o’rta miqdordadir. Tipik bo’z tuproqlarning gorizondlarida zichlik unga yuqori emas. (zichligi 1,12-1220 grsm3) qatlamda 7% bo’lib, undan ostki qatlamlarda bu ko’rsatgich 54-56% gacha ko’tariladi.
Jadval 2
Tipik bo’z tuproqlarning fizikaviy xossalari (Boboxo’jayev, Uzoqov 1995-yil).
Tuproq gorizonti va chuqurligi sm
|
Zichligi g/sm3
|
Umumiy g’ovakligi %
|
A-0-2
|
1,17
|
7
|
A-5-15
|
1,22
|
55
|
V-20-30
|
1,20
|
56
|
V-50-10
|
1,21
|
56
|
V-120-130
|
1,25
|
54
|
Bu tuproqlar fizik xossalarining qulay bo’lishi asosan undagi mikroagregatlarning ko’pchiligi va tuproqdagi mikroorganizmlarning aktiv faoliyati bilan bog’liq. Bo’z tuproqlar sug’orilganda uning fizikaviy xossasi yomonlashadi, tuproq profilli zichlashib, suv o’tkazuvchanligi pasayadi. Shuning uchun ham bu tuproqda sug’oriladigan dehqonchilik sharoitida tuproq qatlamidagi unumdorligini oshirishga qaratilgan tadbirlarni amalgam oshirishda yaxshi natija beradi.
|
| |
