|
Asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi ishlab chiqarishni tashkil etish
|
| bet | 30/122 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 1,03 Mb. | | #240888 |
Bog'liq Soha iqtisodiyoti va menejmenti. Rasulova
Korxonada ishlab chiqarishni tashkil etish ishlab chiqarish jarayonini yo`lga qo`yish bilan bog`liq.
Ishlab chiqarish jarayoni - bu kishilarni o‘zlarining iste‘moli uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma‘naviy ne‘matlarni yaratishga qaratilgan maqsadga muvofiq faoliyatidir. Moddiy va ma‘naviy ne‘matlar yaratish, turli xizmatlar ko‘rsatish jarayoni kishilar iqtisodiy faoliyatining asosiy tomonidir.
Ma‘lumki, har qanday ishlab chiqarish, birinchi navbatda, mehnat jarayonidir yoki boshqacha qilib aytganda, tabiatdagi bor narsalarning ko‘rinishini o‘zining iste‘moli uchun muvofiq holga keltirish uchun qilingan mehnat faoliyatidan iboratdir. Kishilar o‘zlarining ongli maqsadga muvofiq unumli mehnati bilan tabiat moddalarining shakllarini o‘zgartiradilar va iste‘moli uchun zarur bo‘lgan mahsulotni vujudga keltiradilar. Mehnat jarayonida kishilar bilan tabiat o‘rtasida moddalar almashinuvi bilan birga insonning o‘zi ham har tomonlama kamol topib boradi, ya‘ni kishilar o‘zining mehnatga bo‘lgan qobiliyatini, bilimini oshiradi va ularni amalda qo‘llashni kengaytirib boradi.
Shunday qilib, ishlab chiqarish jarayoni iste‘mol qiymatlarni vujudga keltirish uchun maqsadga muvofiq qilinadigan harakatdir, tabiat yaratgan narsalarni kishi iste‘moli uchun o‘zlashtirib olishdir, kishi bilan tabiat o‘rtasidagi modda almashuvining umumiy shartidir, kishi hayotining abadiy tabiiy sharoitidir. Ishlab chiqarish jarayoni insoniyat taraqqiyotining hamma bosqichlariga, hamma mamlakatlarga, el-yurtlarga va xalqlarga xos bo‘lib, umuminsoniy kategoriyadir (tushunchadir).
Ishlab chiqarish jarayoni - bu xom-ashyoning tayyor mahsulotga aylanguncha bo`lgan barcha jarayonlar tushuniladi.
Yoqilg'i-energetika kompleksining ajralmas qismi bo'lgan neft-gaz sanoati murakkab sanoatdir. Neft va gazni qazib olishni ta'minlash uchun neft mahsulotlarini ishlab chiqarish va ularni iste'molchilarga etkazib berish ko'plab texnologik jarayonlar bilan shug'ullanuvchi ko'plab tashkilotlar va korxonalarning ishtirokini talab qiladi.
Hozirgi vaqtda qabul qilingan texnologik mutaxassislik bo'yicha, quyidagi faoliyat yo'nalishlari ajratilishi mumkin:
manbalarni qidirish;
quduqlarni qurish (neft, gaz, in'ektsiya va boshqalar; 3) neft, gaz, kondensat;
neft va gazni qayta ishlash, neft va gaz kimyo;
neft, gaz va ularning mahsulotlarini tashish, saqlash, sotish;
neft mahsuloti quvurlari, gaz quvurlari, gaz omborlari va neftebazalar qurilishi.
Neft va gazni qazib olish jarayonida turli xil qisman ishlab chiqarish jarayonlari mavjud:
neft va gazning haqiqiy ishlab chiqarilishi (qatlamlardan sirtga chiqarish);
yo`ldosh gazni yig'ish va ulardan foydalanish;
neft va gazni kompleks tarzda tayyorlash;
neftni tashish va saqlash;
quduqlarni yerosti ta'mirlash;
quduqlar va uskunalarni yer usti ta'mirlash;
kapital ta`mirlash;
quduq va qatlamlarni o`rganish;
mexanik va quvvatli asboblarni yig'ish va demontaj qilish.
Neft va gaz qazib chiqarish va qayta ishlash hajmlari ushbu sohaga tegishli barcha korxonalarning umumiy faoliyatiga ta‘sir ko`rsatadi. Korxonalar orasidagi farqlarga qaramay, ular juda yaqin aloqada va bir-birining rivojlanish darajasini belgilab beradi. neftni qayta ishlash zavodlarining neftga bo'lgan talabning pasayishi uning qazib olinishining kamayishiga, aksincha, neft mahsulotlari qazib chiqarish hajmini pasayishi ishlab chiqarishning pasayishiga olib keladi.
Neft va gaz sanoati rivojlanishining asosini geologiya-qidiruv jarayonida amalga oshirilayotgan uglevodorod zahiralarini tayyorlash hisoblanadi. Geologiya- qidiruv ishlari muayyan ketma-ketlikda amalga oshiriladigan, yakuniy maqsadlarni hal qilishni ta'minlaydigan bir-biriga bog'liq bo'lgan jarayonlardan iborat.
Neft va gaz sohasidagi muhim faoliyat quduqlarni qurish hisoblanadi. Bu erda geologiya-qidiruv ishlarini bajarish kompleksi amalga oshiriladi, neft va gaz o'tkazuvchanlikning mavjudligi (yoki yo'qligi) ni belgilaydi, neft va gaz zaxiralarini hisoblash uchun konlarning zarur parametrlarini aniqlaydi va rivojlanish tizimlarini ishlab chiqadi. Neft mahsulotlari, moylar, shuningdek, neft
va gaz kimyo mahsulotlarini ishlab chiqarishni ta'minlaydigan neft va gazni qayta ishlash faoliyati - tog'-kon sanoatini tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan iqtisodiyot tarmoqlari bilan bog'langan.
Neft, neft mahsulotlari va ayniqsa, gazni tashish, boshqa turdagi sanoat mahsulotlarini etkazib berishda foydalanilmaydigan ixtisoslashtirilgan va hatto maxsus transport vositalaridan (quvurlar) foydalanish bilan bog'liq. Shuning uchun neft va gaz sanoati oldida ilgari surilgan vazifalar iste'molchilarga ishlab chiqarilgan mahsulotlarni yetkazib berishni o'z ichiga oladi. Neft, neft mahsulotlari va gazni saqlash alohida texnika va vositalarni ham talab qiladi. Ayniqsa, ular katta hajmdagi tabiiy gazni saqlash uchun o'ziga xosdir. Yer usti omborlari (gazgolderlar) saqlash muammolarini to'la hal qila olmasliklari sababli, bu muammoni gaz iste'mol qilish darajasida mavsumiy va kunlik o'zgarishlarni tartibga solishga imkon beradigan turli xil yer osti gaz omborlari tashkil etish yo'li bilan hal qilinmoqda.
Ishlab chiqarish jarayoni mahsulot ishlab chiqarishda vazifasi bir xil bo`lmagan turli jarayonlardan tashkil topadi. Ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetlarini sifatiy o`zgarishlariga olib keladigan jarayonlar asosiy jarayonlar deyiladi (sifatiy o`zgarishlar mehnat predmetlarining ichki xususiyatlari, tashqi ko`rinishi, shakli, hajmi va boshqalar). Yordamchi jarayonlar esa asosiy jarayonlarni amalga oshirishda kerakli shart sharoitlar yaratadi. Bularga quyidagilar misol bo`la oladi: turli xildagi energiya ishlab chiqarish, xom ashyo, materiallar tayyor mahsulotning fazodagi o`rnini almashtirish, jihozlar remontini tashkil qilish va boshqalar.
Neft va gaz qazib chiqarish korxonasining ishlab chiqarish jarayoni quyidagi jarayonlardan iborat:
asosiy tarkibiy qism - mahsulotning geometrik shakllari, o'lchamlari va fizik-kimyoviy xususiyatlari o'zgarganligi jarayonida texnologik jarayon;
yordamchi - bu asosiy jarayonlarning uzluksiz oqimini ta'minlaydigan jarayonlar (uskunalar va uskunalarni ishlab chiqarish va ta'mirlash, jihozlarni ta'mirlash;
xizmat ko'rsatish - bu ikkala asosiy va yordamchi jarayonlarga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq bo'lgan jarayonlardir, lekin buning natijasida mahsulotlar yaratilmaydi (saqlash, tashish, texnik nazorat va boshqalar).
Asosiy sexlarda va ishlab chiqarish uchastkalarida ishlab chiqarish jarayonining asosiy – xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni tayyor mahsulotga aylantirish bosqichi yoki mahsulot, yo uning bir qismini tayyorlashning bir qator bosqichlari amalga oshiriladi (muzlatkichlar sexi).
Yordamchi sexlar asosiy ishlab chiqarishni asbob-uskunalar va energiya bilan ta`minlaydi hamda uskunalarni ta`mirlash (ta`mirlash, uskunalar, model tsexlari va boshqalar) vazifalarini bajaradi.
Xizmat ko`rsatuvchi sex va xo`jaliklar tarkibiga korxonaning infratuzilmasini (ombor va transport bo`linmalari, uy-joy-kommunal xo`jaligi, oshxona, sanatoriy va hokazo)tashkil qiluvchi bo`linmalar kiradi.
|
| |
