Tortuvchi elementsiz uzluksiz yuk tashish mashinalari — gravitatsion qurilmalar

4. Tortuvchi elementsiz uzluksiz yuk tashish
mashinalari — gravitatsion qurilmalar
Ba’zi bir qurilmalar sirtida yuk o‘z og‘irlik kuchi ta’sirida sirpanib harakatlanadi, bunday qurilmalar gravitatsion qurilmalar deyiladi. Gravitatsion qurilmalarning tuzilishi oddiy bo‘lib, yukni harakatga keltirish uchun yuritma talab qilinmaydi.

1. 
   Qiya tekisliklar
   

Idishlarga joylashtirilgan va donali yuklarni tashish uchun qiyalik bilan o‘rnatilgan tekis sirtli novlardan foydalaniladi. Sochiluvchan yuklarni tashish uchun ko‘ndalang kesmasining shakli U yoki V ko‘rinishida bo‘lgan novlar yoki quvur (truba) lardan foydalaniladi. Novlar va quvurlar metall yoki yog‘och mate- riallardan tayyorlanadi.
Yuk tashuvchi novning o‘lchamini kamaytirish maqsadida, nov uzunligi ikki qismdan iborat bo‘ladi.
Birinchi qismning qiyaligi ^>р, ikkinchi qismning qiyaligi /7.< p olinadi (123-rasm). Bu yerda: p — ishqalanish burchagi.
Novning qiyalik burchagi katta bo‘lgan qismida yuk tezligi v < 5 m/s, qiyalik burchagi kam bo‘lgan qismida v >1,5 m/s olinadi.
Qiya tekislikda harakatlanayotgan yuk tezligi, yukning dastlabki tezligi, qiyalik burchagi, qiya tekislik uzunligi, yuk turi va qiya tekislikning tayanch sirtlariga bog‘liq bo‘ladi.
Qiyaligi katta va qiyaligi kam bo‘lgan qismlardagi yuk tez- ligining o‘zgarishini o‘rganamiz.
h balandlikdan dastlabki tezligi v_n bo‘lgan yuk og‘irlik kuchi G ta’sirida harakatlanayotgan bo‘lsa, u Gh₁ miqdordagi ishni bajaradi. Gh₁ ish yukni L₁ masofaga siljishidagi qarshiliklarni yengishga sarf bo‘ladi:
Ghi = GL ■ cos в1 +| G|(u² - и n). (209)
\ ^{2 g} J
h₁=L₁sin^ ekanligini e’tiborga olib, harakatlanayotgan yuk­ning birinchi qism oxiridagi tezligini aniqlaymiz:
и = ^2gLi (sin в1 - f cos в1) + иn. (210)

123-rasm. Qiya tekislikda yuk harakatini hisoblash sxemasi.
176

bu yerda: A₂=Z₂sin^₂.
Ikkinchi qism oxiridagi tezlik:
Uo = JggL> (sin в - f cos в) + и² . (212)
Qiya tekislik unumdorligi quyidagicha aniqlanadi, t/soat



Q = 36ОО-Лг/_ор,

(213)

bu yerda: A — yuk tashuvchi nov yoki quvur ko‘ndalang kesimi yuzi, m²;
Yukni nisbatan katta balandlikdan tushirish kerak bo‘lsa, qiya tekislikning o‘lchami juda katta bo‘lib, u ko‘p joyni egallaydi. Bunday hollarda qiya tekislik o‘rnini vintsimon spiral shakliga ega bo‘lgan qurilmadan foydalaniladi (124-rasm). Vintning ko‘tarilish burchagi ^ bo‘lsa, yukni harakatga keltiruvchi kuch Gsin/) ga teng bo‘ladi. G yuk harakatlanayotganda yuk siljiyotgan sirtda ishqalanish kuchi F\ va markazdan qochma kuch F_i hosil bo‘ladi.
F_i kuch ta’sirida yuk novning devoriga yopishib siljiydi. Bunda yukning devorga tegib siljiyotgan sirtida ishqalanish kuchi F₂ hosil bo‘ladi.
Bu kuchlarning qiymati quyidagicha aniqlanadi:
F1 = fG cos (f F2 = fF, F_t = ^Qu2 = ^Gu2 , (214)

1. 
   ^{2 i} I _z g_r
   

bu yerda: r — yukning vint chizig‘i bo‘ylab aylanma harakati- dagi egrilik radiusi.
Harakatdagi yukka ta’sir qilayotgan kuchlarning muvozanat shartidan:



G sin в = f^ + fG cos в,

(215)

12— Ko‘tarish, transport mashinalari 177

124-rasm. Vintsimon gravitatsion qurilma.

bundan


g ■ r(sin p + f cos p)


(216)


178