205
XIV.1-grafik. Neft mahsuloti haroratining quvur uzunligi bo`yicha
o`zgarish grafigi.
Buning asosiy sababi boshlanish davri (harorat yuqori bo`lganda) neft
tarkibidagi parafinlar kristallanishi sodir bo`lmaydi va yashirin issiqlik ajralib
chiqmaydi. Suyuqlik issiqligini tashqi muhitga sarfi natijasida harorat tez kamayadi.
Suyuqlik harorati parafinning kristallanishi qotishiga
tenglashganda parafinning
kristallanish jarayoni sodir bo`ladi. Kristallanish jarayonida ajralib chiqayotgan
yashirin issiqlik
t miqdoridagi suyuqlikdan tashqi muhitga sarf bo`layotgan o`rinni
qoplaydi. Natijada suyuqlik haroratining pasayish sekinlashadi. Bu o`z navbatida neft
va neft mahsulotlarini haydash imkonini yaratadi. Issiq quvurlarni gidravlik hisobida
suyuqlikning
t
b
va zichligini bilish kerak bo`ladi. Shu maqsadda 8 neftning haroratini
quvur uzunligi bo`yicha o`zgarishini
t (XIV.1-grafik).
Chunki zichlik va
qovushqoqlik quvur t haroratiga ko`ra o`zgarib boradi. Neft va uning har bir harorat
ko`rsatkichiga ma‘lum gidravlik nishab
η uchastkalar bo`yicha to`la bosimni
yo`qolishini suyuqlik va o`rtacha haroratiga ko`ra aniqlanadi.
Neft yoki uning
mahsulotlarini quvur uzunligi bo`yicha V.G. Shuxovni ifodasi bo`yicha aniqlanadi:
GC
Kd
x
O
H
e
t
t
t
t
*
0
bu yerda
t – quvurning boshidan
x masofa oralig`idagi neft mahsuloti harorati
(masalan issiqlik stantsiyasidan).
Atrof muhit harorati (tuproq);
t
н
– quvur boshidagi
neft mahsulotlarini
boshlang`ich harorati (issiqlik stantsiyasidagi neftning harorati);
K – neft yoki uning
mahsulotidan atrof muhitga issiqlik berish koeffitsiyenti (quvur uzunligi bo`yicha);
206
G – neft uning mahsulotini massaviy sarfi;
S – neft yoki uning massaviy issiqlik
sig`imi;
d – quvurning ichki diametri.
Neftning boshlang`ich harorat qiymati
t
н
va neft mahsulotining harorat qiymati
t
к
bo`yicha tegishli uchastka quvur uzunligi quyidagicha:
o
k
O
H
t
t
t
t
Kd
QC
l
ln
bu yerda
Q – neft yoki neft mahsulotini sarfi;
– neft yoki neft mahsulotini zichligi.
Quvurlarning ishlashini ishonchli bo`lishini hisobga
olib isitiladigan neft yoki
uning mahsulotlarini boshlang`ich haroratini 80–90
o
C dan oshirmaslik kerak bo`ladi.
Bunday haroratda quvurning mahkamligi va neft hamda uning mahsulotlarini
fraktsiyalarga ajralish jarayonini oldi olinadi.
“Issiq” quvurning o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, haydash to`xtaganda
neft yoki neft mahsulotlarini qotishiga yo`l qo’ymaslik kerak bo`ladi. Yana qaytadan
ishga tushirish (haydash) uchun katta mehnat talab etiladi. Ishga tushurishda quvurni
va uni o`rab turgan tuproqlarini qotmaydigan kam qovushqoqli suyuqliklar bilan (neft
mahsulotlari yoki suv) yoki haydalayotgan asosiy suyuqlik bilan (neft va neft
mahsuloti) taxminan qizdirish kerak bo`ladi. Buning
uchun kam qovushqoqli
neftlarni issiqlik stantsiyasida kerakli haroratgacha isitilib, keyin quvur ichiga
haydaladi. Kerak bo`ladigan kam qovushqoqli neftning
issiqlik stantsiyasidagi
zahirasi quyidagicha aniqlanadi:
V=Qτ
bu yerda
Q – isitish uchun sarflanadigan suyuqlik;
τ - quvurni isitish uchun kerak
bo`lgan vaqt.
Amaliy ma‘lumotlarga qaraganda sistema
chidash beradigan maksimal
bosimda mahsulot haydalgandan, “issiq” quvurning oldingi o`tkazuvchanlik holatiga
keltirish uchun 4 – 6 kun kerak bo`ladi.
“Issiq” quvurlardan (haydash to`xtaganda) yuqori qovushqoqlik va yuqori
haroratda qotuvchan neft va uning mahsulotlarini qotishini oldini olish “yo`ldosh –
207
isitish” orqali ham amalga oshiriladi. Bu usul katta quvurlar uchun ko`p ishlatiladi.
Yo`ldosh quvurning diametri kichik bo`lib, u asosiy quvurga parellel qilib, umumiy
izalyatsiya bilan zovurga yotqiziladi. Yo`ldosh quvur orqali issiq suv haydaladi.
Natijada “issiq” quvurda neft va uning mahsulotlarining qotishini oldi olinadi.
Issiq quvurlarning ishlatishdagi iqtisodiy
tejamkorligini oshirish uchun,
ma‘lum holatlarda, izalyatsiya qoplamlari bilan maqsadga muvofiq hisoblanadi.
