Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi

10 
DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI 
Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati asoslangan, 
uning O‘zbekiston Respublikasi fan va texnologiyalarni shakllantirishning ustuvor 
yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan, muammoning o‘rganilganlik darajasi tahlil 
etilgan, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, ob’yekti hamda predmeti aniqlangan, 
tadqiqotning usullari, ilmiy yangiligi va amaliy natijalari bayon qilinga, olingan 
natijalarning ishonchliligi, ilmiy va amaliy ahamiyati asoslab berilgan, tadqiqot 
natijalarning amaliyotga joriy etilganligi, e’lon qilinganligi, dissertatsiyaning 
tuzilishi va hajmi bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan. 
Dissertatsiyaning “Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik 
madaniyatni rivojlantirishning ilmiy-pedagogik asoslari” deb nomlangan 
birinchi bobida 7-9 sinf o‘quvchilarida sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda 
ekologik madaniyatni rivojlantirish pedagogik muammo ekanligi, uning pedagogik 
xususiyatlari, o‘quvchilarning sport turizmi tadbirlarida ekologik madaniyatini 
rivojlantirishning amaliyotdagi holati yoritib berilgan.
Bugungi kunda O‘zbekistonda Yangi Renessansning barpo etilishi sari dadil 
borishi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ma’rifiy sohalarni yanada 
takomillashtirishni taqozo etmoqda. Bu yo‘lda sog‘liqni saqlash, fan, madaniyat, 
texnika, iqtisod, ta’lim-tarbiya, jismoniy tarbiya va sport hamda boshqa sohalarda 
chuqur islohotlar olib borilmoqda. Mamlakatimizda atrof-muhit muhofazasi, tabiiy 
resurslardan oqilona foydalanish, ekologik xavfsizlikka oid 20 dan ortiq qonunlar 
va qonunosti hujjatlari qabul qilinib, hayotga tatbiq qilinmoqda. Xususan, 
“Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi, 
“O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida”gi, “Suv va 
suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonunlar va 2030-yilgacha O‘zbekiston 
Respublikasining atrof-muhitini muhofaza qilish kontseptsiyasi, 2019-2030-yillar 
davrida O‘zbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasi 
shular jumlasidandir. Bundan tashqari, Jinoyat va Mahmuriy javobgarlik 
to‘g‘risidagi kodekslarning bir qator moddalarida atrof-muhitga zarar yetkazish 
bilan bog‘liq g‘ayriqonuniy huquqbuzarliklar uchun javobgarlik choralari belgilab 
qo‘yilgan. 
Ma’lumotlarga ko‘ra, har-yili dunyoda 7 mln. kishi havo ifloslanishi 
ta’siridan vafot etadi, gaz ifloslanishidan kelib chiqadigan kasalliklarni davolash 
uchun-yiliga taxminan 1 trln. dollar sarflanadi, har soatda 1692 gektar unumdor yer 
cho‘lga aylanadi. Bizningcha, ushbu statistik ma’lumotlarni o‘quvchilarga 
yetkazishimiz ularda ekologik madaniyatni rivojlantirish uchun havo qatlamiga 
ziyon yetkazadigan, atrof-muhit muvozanatini buzib, inson salomatligiga zarar 
beradigan holatlardan biri bo‘lgan tabiatga zarar etkazmaslik sport turizmlari 
tadbirlarida keng targ‘ib qilinishi lozim. Ushbu holatni oldini olish uchun sayrgoh- 
bog‘larga, o‘quv muassasalari, ish va turar joylarida xazonni yoqmaslik, u tuproq 
uchun eng yaxshi ozuqa bo‘lishi mumkinligi haqida yozib qo‘yilgan 
ogohlantiruvchi lavhalar o‘rnatish, ommaviy axborot vositalarida shu haqida 
ma’lumotlar berib borilishi maqsadga muvofiqdir. 
Pedagogik, psixologik, sotsiologik, axloqshunoslik, jismoniy tarbiya o‘qitish 
metodikasiga oid adabiyotlar tahlili, o‘quvchilarga sport turizmidan foydalanish 

11
masalasiga doir turli tarixiy qarashlar mavjudligini ko‘rsatdi. Bu haqda olima 
N.Sh.Bozorova quyidagi ta’rifni bergan: “Ekologik madaniyat – bu tabiat haqidagi 
bilim, ong, idrok, savodxonlik, intellektual salohiyat va uni amalda qo‘llay bilish 
faoliyati, atrof-muhitga nisbatan faoliyatning yuksak ko‘rsatkichi, ongli va 
mas’uliyatli yondashuvdir”, unda tabiat bilan inson o‘rtasida o‘zaro oqilona, 
mas’uliyatli munosabat tarkib topadi, deyiladi. 
X.A.Rahmatovaning o‘quvchilarni sinfdan tashqari ishlar jarayonida 
ekologik-gigienik tarbiyalash masalalariga bag‘ishlangan tadqiqotida esa ekologik-
gigienik ta’lim - bu aniq maqsadga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon ekanligi, 
mazkur jarayonda o‘quvchilarga ekologiya, atrof-muhit muhofazasi, shuningdek, 
inson salomatligini asrash asoslari borasidagi bilimlar berilishi haqida so‘z ketadi. 
Ushbu fikrlarda, atrof-muhitni muhofaza qilishni o‘rgatish muhim ekanligini 
ko‘rishimiz mumkin.
Bizning mualliflik fikrimizga ko‘ra, sport turizmlari tadbirlarida ekologik 
barqarorlikni ta’minlash, o‘quvchilarning qulay tabiiy muhitga ega bo‘lishi uchun 
zarur shart-sharoitlarni yaratish, tabiiy resurslardan oqilona va samarali 
foydalanish, yuzaga kelayotgan ekologik muammolarning oldini olish va ularning 
salbiy oqibatlarini bartaraf etish masalasidir. 
Ma’lumki, axloq, xulq va atvor so‘zlari arabcha bo‘lib, ular o‘zbek tilida ham 
o‘z ma’nosida ishlatiladi. Sport turizm keng qamrovli ta’lim-tarbiyaviy jarayondir. 
Sport turizm davrida o‘quvchilar bevosita tabiat bilan muloqot qiladilar. Bu muloqot 
natijasi o‘quvchida mavjud bo‘lgan axloqning oqibati sifatida namoyon bo‘ladi. 
Sport turizmi o‘quvchilarning ekomadaniyati va ekoma’naviyati darajasining 
o‘sishiga zamin yaratib, xulq, odob, qonun-qoidalari, axloq kategoriyalarini ularning 
ongi, hayoti, turmush tarziga singdirishi uchun ijobiy ta’sir ko‘rsatadi (1-rasm). 

Download 1,19 Mb.