10
DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI
Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati asoslangan,
uning O‘zbekiston Respublikasi fan va texnologiyalarni shakllantirishning ustuvor
yo‘nalishlariga mosligi ko‘rsatilgan, muammoning o‘rganilganlik darajasi tahlil
etilgan, tadqiqotning
maqsadi va vazifalari, ob’yekti hamda predmeti aniqlangan,
tadqiqotning usullari, ilmiy yangiligi va amaliy natijalari bayon qilinga, olingan
natijalarning ishonchliligi, ilmiy va amaliy ahamiyati asoslab berilgan,
tadqiqot
natijalarning amaliyotga joriy etilganligi, e’lon qilinganligi, dissertatsiyaning
tuzilishi va hajmi bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan.
Dissertatsiyaning
“Sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda ekologik
madaniyatni rivojlantirishning ilmiy-pedagogik asoslari” deb nomlangan
birinchi bobida 7-9 sinf o‘quvchilarida sport turizmi tadbirlarida o‘quvchilarda
ekologik madaniyatni rivojlantirish pedagogik muammo ekanligi, uning pedagogik
xususiyatlari, o‘quvchilarning sport turizmi tadbirlarida
ekologik madaniyatini
rivojlantirishning amaliyotdagi holati yoritib berilgan.
Bugungi kunda O‘zbekistonda Yangi Renessansning barpo etilishi sari dadil
borishi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ma’rifiy sohalarni yanada
takomillashtirishni taqozo etmoqda. Bu yo‘lda sog‘liqni saqlash, fan, madaniyat,
texnika, iqtisod, ta’lim-tarbiya, jismoniy tarbiya va sport hamda boshqa sohalarda
chuqur islohotlar olib borilmoqda. Mamlakatimizda atrof-muhit muhofazasi, tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish, ekologik xavfsizlikka oid 20 dan ortiq qonunlar
va qonunosti hujjatlari qabul qilinib, hayotga tatbiq qilinmoqda. Xususan,
“Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi,
“O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida”gi, “Suv va
suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonunlar va 2030-yilgacha O‘zbekiston
Respublikasining atrof-muhitini muhofaza qilish kontseptsiyasi, 2019-2030-yillar
davrida O‘zbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga o‘tish
strategiyasi
shular jumlasidandir. Bundan tashqari, Jinoyat va Mahmuriy javobgarlik
to‘g‘risidagi kodekslarning bir qator moddalarida atrof-muhitga zarar yetkazish
bilan bog‘liq g‘ayriqonuniy huquqbuzarliklar uchun javobgarlik choralari belgilab
qo‘yilgan.
Ma’lumotlarga ko‘ra, har-yili dunyoda 7 mln. kishi havo ifloslanishi
ta’siridan vafot etadi, gaz ifloslanishidan kelib chiqadigan kasalliklarni davolash
uchun-yiliga taxminan 1 trln. dollar sarflanadi, har soatda 1692 gektar unumdor yer
cho‘lga aylanadi.
Bizningcha, ushbu statistik ma’lumotlarni o‘quvchilarga
yetkazishimiz ularda ekologik madaniyatni rivojlantirish uchun havo qatlamiga
ziyon yetkazadigan, atrof-muhit muvozanatini buzib, inson salomatligiga zarar
beradigan holatlardan biri bo‘lgan tabiatga zarar etkazmaslik sport turizmlari
tadbirlarida keng targ‘ib qilinishi lozim. Ushbu holatni oldini olish uchun sayrgoh-
bog‘larga, o‘quv muassasalari, ish va turar joylarida xazonni yoqmaslik, u tuproq
uchun eng yaxshi ozuqa bo‘lishi mumkinligi haqida yozib qo‘yilgan
ogohlantiruvchi lavhalar o‘rnatish, ommaviy axborot vositalarida shu haqida
ma’lumotlar berib borilishi maqsadga muvofiqdir.
Pedagogik,
psixologik, sotsiologik, axloqshunoslik, jismoniy tarbiya o‘qitish
metodikasiga oid adabiyotlar tahlili, o‘quvchilarga sport turizmidan foydalanish
11
masalasiga doir turli tarixiy qarashlar mavjudligini ko‘rsatdi. Bu haqda olima
N.Sh.Bozorova quyidagi ta’rifni bergan: “Ekologik madaniyat – bu tabiat haqidagi
bilim, ong, idrok, savodxonlik, intellektual salohiyat va uni amalda qo‘llay
bilish
faoliyati, atrof-muhitga nisbatan faoliyatning yuksak ko‘rsatkichi, ongli va
mas’uliyatli yondashuvdir”, unda tabiat bilan inson o‘rtasida o‘zaro oqilona,
mas’uliyatli munosabat tarkib topadi, deyiladi.
X.A.Rahmatovaning o‘quvchilarni sinfdan tashqari ishlar jarayonida
ekologik-gigienik tarbiyalash masalalariga bag‘ishlangan tadqiqotida esa ekologik-
gigienik ta’lim - bu aniq maqsadga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon ekanligi,
mazkur jarayonda o‘quvchilarga ekologiya, atrof-muhit muhofazasi, shuningdek,
inson salomatligini asrash asoslari borasidagi bilimlar berilishi haqida so‘z ketadi.
Ushbu
fikrlarda, atrof-muhitni muhofaza qilishni o‘rgatish muhim ekanligini
ko‘rishimiz mumkin.
Bizning mualliflik fikrimizga ko‘ra, sport turizmlari tadbirlarida ekologik
barqarorlikni ta’minlash, o‘quvchilarning qulay tabiiy muhitga ega bo‘lishi uchun
zarur shart-sharoitlarni yaratish, tabiiy resurslardan oqilona va samarali
foydalanish, yuzaga kelayotgan ekologik muammolarning oldini olish va ularning
salbiy oqibatlarini bartaraf etish masalasidir.
Ma’lumki, axloq, xulq va atvor so‘zlari arabcha bo‘lib, ular o‘zbek tilida ham
o‘z ma’nosida ishlatiladi. Sport turizm keng qamrovli ta’lim-tarbiyaviy jarayondir.
Sport turizm davrida o‘quvchilar bevosita tabiat bilan muloqot qiladilar. Bu muloqot
natijasi o‘quvchida mavjud bo‘lgan axloqning oqibati sifatida namoyon bo‘ladi.
Sport turizmi o‘quvchilarning ekomadaniyati va ekoma’naviyati darajasining
o‘sishiga zamin yaratib, xulq, odob, qonun-qoidalari, axloq kategoriyalarini ularning
ongi, hayoti, turmush tarziga singdirishi uchun ijobiy ta’sir ko‘rsatadi (1-rasm).
