Namangan Institute of Engineering and Technology
nammti.uz
10.25.2023
Pg.143
Vaqt bo‘yicha tabaqalashtirilgan tariflar tizimi qo‘llanilganida yillik iste'mol hajmi bir xil
bo‘lmaydi. Iste'molchilarning elektr energiyaga bo‘lgan asosiy talab davri asosan sutkaning ertalabki
va kechgi davriga to‘g‘ri keladi.
Sutkalik grafikning asosiy hususiyatlari quydagicha:
- notekis grafik (tungi davrdagi minimum yuklamalar davrining, maksimum yuklamalar davriga
nisbati) quydagicha ifodalanadi:
P
P
а
Н
max
min
/
(1)
Yuklamani to‘ldirish koeffisenti (o‘rtacha sutkalik yuklamalar davrining maksimum yuklamalar
davriga nisbati) quydagicha ifodalanadi:
P
P
y
урт
з
max
/
(2)
Shuningdek maksimal yuklamalar davrining soatlar bo‘yicha miqdori quydagicha ifodalanadi:
P
Э
йил
h
max
/
(3)
bunda
Э
йил
- yillik iste'mol qilingan elektr energiyasining miqdori,
P
max
– energiya tizimining yillik maksimum yuklamalar davri.
Vaqt bo‘yicha tabaqalashtirilgan tariflar tizimini amalga oshirish, iste'mol qilingan elektr
energiyasi miqdorini davrlarga bo‘linishiga bog‘liq bo‘ladi. Misol uchun, vaqt bo‘yicha
tabaqalashtirilgan tariflar tizimini qishgi va yozgi davrlarda, sutkaning “pik” soatlariga qarab elektr
energiyasi bahosini o‘zgartirish imkoniyatlari mavjud bo‘ladi.
Bundan tashqari, elektr energiyasi sarfini o‘lchash uchun qimmat bo‘lgan tizimlar (haqiqiy
vaqtdagi o‘lchash, ikki tomonlama aloqa, dasturiy ta'minot va boshqalar) talab qilinadi. Shuning
uchun bunday tariflar tizimini odatda iste'molchilar elektr energiyani iste'mol qilishda o‘zlariga mos
tarif davrlarini tanlash imkoniyatini yaratadi. Shunga qaramay ayrim, korxonalarda mavjud elektr
jihozlar iste'molchilari, aholi turar joylarida esa kondisionerlar, elektr isitgichlarini vaqt bo‘yicha
tabaqalashtirilgan tariflar tizimining “pik” davrlarida iste'mol miqdorini kamaytirmasdan
ishlatishlari kuzatiladi.
Bu esa nafaqat energetika tizimiga balki iste'molchilarning o‘zlariga ham iqtisodiy zarar
keltirishi mumkin Elektr energiyasini uzatishda vaqt bo‘yicha tabaqalashtirilg tariflarning (sutkalik,
haftalik, mavsumiy) farqlanishi, ko‘plab mamlakatlar tomonidan turlicha tariflar ko‘rinishida amalga
oshiriladi.
