2-rasm. NH4NO3 - C2H5OH - H2O sistemasi eruvchaligini politermik diagrammasi.
3-jadval
NH4NO3 - C2H5OH - H2O sistemasini ikki va uchta nuqtasi
Suyuq fazalar tarkibi, %
|
Kristallanish harorati, °C
|
Qattiq faza
|
NH4NO3
|
C2H5OH
|
H2O
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
42,8
|
-
|
57,2
|
-16,8
|
muz + NH4NO3 -
|
37,1
|
12,4
|
50,5
|
-22,0
|
//
|
28,5
|
28,6
|
42,9
|
-30,4
|
//
|
20,8
|
43,7
|
35,5
|
-47,0
|
muz + NH4NO3 - +C2H5OH•2H2O
|
19,2
|
48,2
|
32,6
|
-47,8
|
NH4NO3 - C2H5OH·2H2O
|
11,4
|
64,6
|
24,0
|
-70,0
|
C2H5OH·2H2O+C2H5OH•2H2O+NH4NO3 -
|
8,0
|
73,1
|
18,9
|
-71,0
|
C2H5OH·2H2O + C2H5OH•2H2O
|
49,4
|
-
|
50,6
|
-9,8
|
NH4NO3 - + NH4NO3 -
|
47,2
|
5,8
|
47,0
|
-10,5
|
//
|
44,8
|
10,8
|
44,4
|
-11,2
|
//
|
39,2
|
24,1
|
36,7
|
-15,7
|
//
|
30,8
|
41,4
|
27,8
|
-27,6
|
//
|
21,2
|
62,9
|
15,9
|
-40,0
|
//
|
19,3
|
68,0
|
12,7
|
-49,0
|
//
|
71,8
|
-
|
28,2
|
32,5
|
NH4NO3 - + NH4NO3 -
|
69,4
|
6,4
|
24,2
|
31,8
|
//
|
12,6
|
15,2
|
22,2
|
30,0
|
//
|
56,6
|
25,9
|
17,5
|
27,2
|
//
|
50,8
|
38,8
|
10,4
|
23,6
|
//
|
44,4
|
55,6
|
-
|
18,5
|
//
|
-
|
47,5
|
52,5
|
-39,0
|
muz + C2H5OH·H2O
|
10,5
|
46,4
|
43,1
|
-41,8
|
//
|
16,3
|
45,2
|
38,5
|
-44,0
|
//
|
-
|
67,0
|
33,0
|
-56,0
|
C2H5OH·2H2O + C2H5OH·2H2O
|
6,7
|
66,1
|
27,2
|
-58,0
|
//
|
10,2
|
65,0
|
24,8
|
-62,8
|
//
|
Ushbu NH4NO3 – C2H5OH – H2O eruvchanlik diagrammasida ikki komponentli sistemalarning ichki kesishish, to’yinish va muzlash nuqtalari (-47,0S) dan 40C gacha o’rganilgan (2-rasm).
Ushbu fazoviy diagrammada NH4NO3 ni uchta ko’rinishdagi α, β, γ modifikatsiyasi, kristallanish maydoni hamda bir va ikki suvli formasini etil spirtida ko’rishimiz mumkin. Diagrammada xar 10C haroratda eruvchalikni birlashtiruvchi chiziqlari o’rganilgan. Ushbu haroratlarda kiristallanish maydoniga yo’naltirilgan ikkita uchlik va oltita ikkilik nuqtalar o’tkazilgan (3-jadval).
Konsentratsiya va haroratlar oralig’larida ushbu NH4NO3 - C2H5OH - H2O sistemada xech qanday yangi kimyoviy tarkib hosil bo’lmaganligini ko’rishimiz mumkin. Diagrammada ma’lum bo’lishicha sistemadagi komponentlar bir-biriga aks ta’sir ko’rsatmagan.
Ushbu eruvchalik dagrammada Ca(NO3)2 -C2H5OH - H2O binar sistemasini politermik usulda o’rganildi (3-rasm).
Ushbu sistemada Ca(NO3)2 -C2H5OH - H2O o’n bitta bo’limlari o’rganilgan: I-V etil spirti chetida – suvni musbat qutubida Ca(NO3)2, qarama-qarshisida VI-XI - ushbu tomonda Ca(NO3)2 - H2O hamda uch tomonida 96 %-li etil spirtidan iborat. Ushbu eritmalarning kristallanish haroratlari 4-jadvalda keltirilgan. Sistemani o’rganish davomida yangi kimyoviy tarkib hosil bo’lgani kuzatilmadi. Demak, haroratlar va konsentratsiyalar oraliqlarida boshlang’ich komponentlarning o’ziga hos hususiyatlari saqlanib qolgan.
Shuni aytish mumkinki, diagrammada ma’lum bo’lishicha sistemadagi komponentlar bir-biriga aks ta’sir ko’rsatmagan. Sistemada komponentlar haroratlar va konsentratsiyalar oraliqlarida yangi kimyoviy tarkib hamda oddiy evtonik turga ega ekanligi ma’lum bo’ldi.
3-rasm. Ca(NO3)2 - C2H5OH - H2O sistemasi eruvchaligini politermik diagrammasi.
4-jadval
Ca(NO3)2 - C2H5OH - H2O sistemasini ikki va uchta nuqtasi
Suyuq faza tarkibi, %
|
Kristallanish harorati, C
|
Qattiq
faza
|
Ca(NO3)2
|
C2H5OH
|
H2O
|
-
|
47,5
|
52,5
|
-39,0
|
muz + C2H5OH·2H2O
|
5,4
|
45,6
|
49,0
|
-39,6
|
//
|
11,1
|
44,3
|
44,6
|
-40,1
|
//
|
16,6
|
43,0
|
40,4
|
-41,6
|
//
|
30,4
|
38,5
|
31,1
|
-45,6
|
//
|
39,8
|
34,4
|
25,8
|
-52,8
|
muz + C2H5OH·2H2O + Sa(NO3)2·4H2O
|
-
|
67,0
|
33,0
|
-56,0
|
C2H5OH·2H2O + C2H5OH·H2O
|
3,4
|
66,5
|
30,1
|
-56,3
|
//
|
6,7
|
66,3
|
26,97
|
-56,8
|
//
|
10,1
|
65,8
|
24,1
|
-57,2
|
//
|
21,4
|
63,1
|
15,5
|
-60,0
|
//
|
24,9
|
61,4
|
13,7
|
-63,8
|
//
|
26,2
|
61,2
|
12,6
|
-65,0
|
C2H5OH·2H2O + C2H5OH·H2O + Sa(NO3)2·4H2O
|
27,4
|
57,8
|
14,8
|
-62,8
|
C2H5OH·2H2O + Sa(NO3)2·4H2O
|
28,2
|
56,0
|
15,8
|
-61,8
|
//
|
38,5
|
36,6
|
24,9
|
-53,6
|
//
|
64,9
|
-
|
35,1
|
-41,6
|
muz + Sa(NO3)2·4H2O
|
58,0
|
8,3
|
33,7
|
-43,6
|
//
|
55,0
|
13,2
|
31,8
|
-44,8
|
//
|
50,5
|
19,8
|
29,7
|
-46,7
|
//
|
Ammoniy va kalsiy nitratlari -60 dan +70°C gacha harorat oraliqlarida spirtni suvdagi eritmasida yaxshi eriganligi kuzatildi. Ushbu diagrammada ammoniy va kalsiy nitratlarni nitratammoniyfosfat bo’tqasidan etil spirti yordamida 40-70°C harorat oraliqlarida ekstraktsiyalash usulida o’rganildi. Fosforit unini nitrat kislotasi bilan 35-45°C haroratlarda parchalanadi, etil spirtini esa 65-75°C haroratlarda haydash maqsadga muofiq. Shunga ko’ra ekstraktsiya jarayonini grafoanalitik usulda past navli fosforitlarni nitrat kislotali parchalashda hosil bo’lgan bo’tqani tarkibidan ammoniy va kalsiy nitratlarini etil spirti yordamida ajratish va spirt bilan birga Ca(NO3)2 - NH4NO3 - C2H5OH - H2O ko’p komponentli izotermik usulda 40 va 70°C harorat oralig’ida ekstraktsiya jarayoni o’rganilgan.
5-jadval
Ca(NO3)2 - NH4NO3 - C2H5OH - H2O sistemasini ikki va uchta nuqtasi
Suyuq faza tarkibi, ves. %
|
Qattiq faza
|
Ca(NO3)2
|
NH4NO3
|
C2H5OH
|
H2O
|
40°C
|
78,20
|
-
|
21,80
|
-
|
Ca(NO3)2
|
-
|
-
|
84,03
|
15,97
|
NH4NO3
|
25,2
|
-
|
74,8
|
-
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
35,6
|
55,6
|
-
|
8,8
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
80,0
|
6,0
|
13,44
|
0,56
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
81,4
|
-
|
14,88
|
3,72
|
Ca(NO3)2
|
89,4
|
-
|
7,42
|
3,18
|
Ca(NO3)2
|
70°C
|
76,9
|
-
|
23,1
|
-
|
Ca(NO3)2
|
-
|
6,2
|
93,8
|
-
|
NH4NO3
|
77,6
|
-
|
21,5
|
0,9
|
Ca(NO3)2
|
48,25
|
35,0
|
15,6
|
0,65
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
65,0
|
13,76
|
10,99
|
4,25
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
36,63
|
55,0
|
6,70
|
1,67
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
70,0
|
13,23
|
11,74
|
5,03
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
31,29
|
65,0
|
2,60
|
1,11
|
Ca(NO3)2+ NH4NO3
|
-
|
30,1
|
67,10
|
2,80
|
NH4NO3
|
-
|
39,5
|
48,56
|
12,14
|
NH4NO3
|
-
|
44,1
|
39,13
|
16,77
|
NH4NO3
|
|
