• 9.1. Samaradorlik korxona ishlab chiqarish faoliyatida muhim o’lchov birligidir
  • ishlab chiqarish tannarxini




    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet90/175
    Sana22.05.2024
    Hajmi4,58 Mb.
    #250503
    1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   175
    Bog'liq
    Navoiy davlat konchilik instituti ashurova n. B. Atamuradov sh

    ishlab chiqarish tannarxini
    hosil qiluvchi xarajatlar


    158 
    9 - m a v z u . S a n o a t k o r x o n a l a r i n i n g d a r o m a d i v a
    s a m a r a d o r l i g i
    Mavzuning maqsadi:
    Talabalarda samasadorlik, mahsulot (ish, xizmat) 
    tannarxini hosil qiluvchi xarajat turlari, foyda, samaradorlik mezonlari, ularni 
    hisoblash usullari kabilarni asosiy tayanch so’z va iboralar hamda masalalar, 
    muammoli savollar yechish orqali bilim va ko’nikmasini shakllantirishga 
    ko’maklashishdan iborat. 
    9.1. Samaradorlik korxona ishlab chiqarish faoliyatida muhim o’lchov 
    birligidir 
    Ishlab chiqarish samaradorligi har bir korxona faoliyatining eng asosiy 
    vazifasi hisoblanadi. U xo’jalik yuritishning sifat va miqdor ko’rsatkichlarini, 
    shuningdek, buyumlashgan va jonli mehnat xarajatlari hamda olingan natijalar 
    o’rtasidagi munosabatni ifodalaydi.
    Afsuski, bozor sharoitlarida “samaradorlik” tushunchasi, garchi, daromad 
    olish, xarajatlarni kamaytirish, mehnat samaradorligining o’sishi, fond qaytimi, 
    rentabellik va hokazolar samaradorlik tabiatiga mos kelib, bozor iqtisodiyoti 
    talablariga zid kelmasada, baho, foyda, daromad, xarajat kabi tushunchalarga 
    qaraganda kam qo’llanilmoqda. Samarali ishlash degani o’z mohiyatiga ko’ra, 
    mo’ljallangan (rejalashtirilgan) foydani olish, noishlab chiqarish xarajatlari va 
    yo’qotishlarni kamaytirish, ishlab chiqarish quvvatlari va ishchi kuchidan yaxshiroq 
    foydalanish, mehnat samaradorligini oshirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 
    sifatini yaxshilashni anglatadi.
    “Samara”, “samaradorlik”, “ ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik” kabi 
    tushunchalarning orasidagi farqni anglab olish zarur.
    Samara – bu, ishlab chiqarilayotgan mahsulot (ish, xizmat), foyda va daromad 
    hajmini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirish, sifatsiz mahsulot ishlab 
    chiqarishni kamaytirish yoki umuman, yo’q qilish bilan bog’liq bo’lgan korxona 
    faoliyatining ijobiy natijalaridir. Bu yutuqlar natural shaklda ishlab chiqarish 
    samarasini, pul shaklida esa iqtisodiy samarani tavsiflaydi.


    159 
    Samaradorlik, avvalo, korxona faoliyatining sifat jihatlarini tavsiflovchi 
    tushunchadir. U “samara” toifasidan kelib chiqadi hamda unga qaraganda murakkab 
    va kompleks tavsifga ega.
    Samaradorlik chora sifatida ko’plab texnik, iqtisodiy, loyiha va xo’jalik 
    qarorlarini avvaldan belgilab beradi. Korxona o’zining xo’jalik, ilmiy-texnik va 
    investitsion siyosatini belgilashda samaradorlikdan kelib chiqadi.
    Iqtisodiy samaradorlik samaradorlikka qaraganda bir muncha tor ma’noni 
    anglatadi. U qabul qilinayotgan qarorlarning xo’jalik yuritishda maqsadga 
    muvofiqligini tavsiflaydi hamda barcha hollarda samaraning unga erishish uchun 
    ketgan xarajatlar(ishlab chiqarish resurslari)ga nisbati sifatida aniqlanadi. Xarajatlar 
    qanchalik kam bo’lsa (mahsulot sifatiga ta’sir qilmagan holda), samara shunchalik 
    ortadi, demak, iqtisodiy samaradorlik ham ortadi.
    Ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik ishlab chiqarish samaradorligini mehnat 
    sharoitlarini, uning ijodkorlik mazmunini boyitish, aqliy va jismoniy mehnat 
    o’rtasidagi farqni yo’qotishni inobatga olgan holda tavsiflaydi. Ijtimoiy-iqtisodiy 
    samaradorlik bir vaqtning o’zida, ishlab chiqarish samaradorligini kuchaytirish, 
    korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi, shaxsning har tomonlama rivojlanishi 
    va uning barcha qobiliyatlaridan foydalanishning sabab va natijasi hisoblanadi. 
    Bevosita ijtimoiy samara, xodimlarning bilim va malakasi, tajriba va madaniyatining 
    o’sishi, aholi sog’lig’ining yaxshilanishi va umr ko’rishining uzayishida aks 
    ettiriladi.
    Ishlab chiqarish samaradorligi ijtimoiy samaradorlikka nisbatan birlamchi 
    hisoblanadi: iqtisodiy yutuqlar korxonaning ijtimoiy muammolarini hal qilishga 
    yordamlashadi. Masalan, foydaning o’sishi, jamg’armalarning ortishi korxonaga 
    ijtimoiy vazifalar doirasini kengaytirish va ularni hal qilish imkonini beradi.
    Biroq samaradorlik va uning asosiy ko’rsatkichi - foyda (daromad) o’z-
    o’zidan, avtomatik ravishda yuzaga kelmaydi. Turli korxonalarda samaradorlikka 
    erishish uchun mavjud ishlab chiqarish quvvatlari va boshqa xususiyatlardan kelib 
    chiqqan holda, turli vosita va yo’llardan foydalaniladi. Bunda vaqt omili, ya’ni 
    samaradorlikka qisqa yoki uzoq muddatlarda erishishni mo’ljallash, asosiy rollardan 


    160 
    birini o’ynaydi. Masalan, korxona olayotgan foydasini qisqa vaqt mobaynida 
    mahsulot sifatini yaxshilashni mablag’ bilan ta’minlash, ishlab chiqarishni qayta 
    qurollantirish va modernizatsiya qilish, xodimlar malakasini oshirishga 
    ajratilayotgan mablag’larni kamaytirish yo’li bilan ko’paytirishi mumkin. Uzoq 
    muddatli rejalarda esa bu, foydaning kamayishiga va hattoki korxonaning bozordagi 
    o’rnini yo’qotishi natijasida bankrotga uchrashiga olib kelishi mumkin.
    Xorijiy firma va korxonalar o’z faoliyatlarida samaradorlikka erishish uchun 
    ishlab chiqarish texnika va texnologiyalariga e’tiborni kuchaytirishdan tashqari, 
    mahsulot sifatini oshirish va uni reklama qilishga alohida e’tibor qaratmoqdalar. 
    Masalan, Yaponiyaning “Omron” firmasi o’ziga “Barchaning yaxshi hayoti, yaxshi 
    dunyo uchun” degan iborani shior qilib olgan. Amerikaning “Katerpiller” 
    kompaniyasining shiori “Dunyoning har bir burchagida 48 soat xizmat ko’rsatish” 
    bo’lsa, “Reebook” firmasi “Yaxshi bahodagi narx” iborasini shior qilib olgan. 
    Bunday misollardan yana bir nechtasini keltirib o’tish mumkin.
    Yuqorida aytilganlardan kelib chiqadiki, samara va samaradorlik qotib qolgan 
    kategoriyalar qatoriga kirmaydi hamda faqatgina pul ko’rinishida o’lchanmaydi. 
    Samaradorlik va sifatli mehnat tufayli korxona birinchidan, o’zining iqtisodiy 
    barqarorligi va bozordagi raqobatchilikka bardosh berishini ta’minlaydi, 
    ikkinchidan, o’z imidjini yaxshilaydi va hamkorlar bilan aloqalarini 
    mustahkamlaydi, uchinchidan, xodimlarning iqtisodiy va ijtimoiy ahvolini 
    yaxshilaydi. Demak, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yo’llarini qidirish, 
    xarajat va natijalarni to’g’ri solishtirish, mulkchilik shakli, qaysi tarmoqqa 
    tegishliligi, hududiy joylashishi va faoliyat turidan qat’i nazar, har bir korxona uchun 
    muhim vazifa hisoblanadi. 

    Download 4,58 Mb.
    1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   175




    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish