• 6.1. Ishlab chiqarish korxonalarini konsentratsiyalash.
  • O‘zbekistonda ish haqini isloh




    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet58/175
    Sana24.05.2024
    Hajmi4,58 Mb.
    #252719
    1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   175
    Bog'liq
    Korxonalar iqtisodiyoti va menejmenti-ASHUROVA N.B

    O‘zbekistonda ish haqini isloh 
    qilishning asosiy yo‘nalishlari 


    107 
    6 m a v z u . K o r x o n a l a r d a i s h l a b c h i q a r i s h n i t a s h k i l
    e t i s h v a b o s h q a r i s h
    Mavzuning maqsadi:
    Talabalarda korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil 
    etish va boshqarish, bozor sharoitida ishlab chiqarishning maqsadi va vazifalari, 
    korxonani boshqarishning o’ziga xos xususiyatlari, so’z va iboralar hamda 
    masalalar, muammoli savollar, testlar va boshqotirmalar yechish orqali bilim va 
    ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat. 
    6.1. Ishlab chiqarish korxonalarini konsentratsiyalash. 
    Korxonalarni yiriklashuvi - yirik korxonalarda ishlab chiqarishni jamlanishi 
    hisoblanib, u mehnat qurollarini ilmiy texnik taraqqiyoti va ishlab chiqarilayotgan 
    mahsulotlarning o’sishi orqali aniqlanadi. Ishlab chiqarishning o’ta yiriklashuvi ham 
    o’z vaqtida kutilgan natijani bermasligi mumkin. Shuning uchun sanoatning har bir 
    tarmog’idagi korxonalar ishlab chiqarish hajmi, xom ashyoni yetkazib kelish va 
    tayyor mahsulotni tashish bo’yicha optimal miqdorni belgilab oladi. Ishlab 
    chiqarishning optimal miqdori deganda, belgilangan muddatda kam xarajat qilgan 
    holda yuqori samaraga erishib shartnoma shartlarini bajarilishi tushuniladi. Bozor 
    iqtisodiyoti sharoitida kichik va o’rta korxonalar nisbatan yuqori suratlar bilan 
    rivojlanadi. Yiriklari esa asosan tabaqalashadi. Kichik va o’rta korxonalar ishlab 
    chiqarishni yangi mahsulotlar bo’yicha qayta ko’rishga, qo’shimcha ish o’rinlari 
    ochishga hamda bandlik masalasini hal etishga yaxshi moslashgan bo’ladi. 
    Korxonalarni yiriklashtirishni quyidagi har xil shakllar orqali rivojlantirish mumkin:

    bir xil tipdagi mahsulotlarni (ixtisoslashgan korxonalar shaklida) ishlab 
    chiqarishnii ko’paytirish orqali;

    har xil tipdagi mahsulotlarni (har xil mahsulot ishlab chiqaradigan 
    korxonalar shaklida) ishlab chiqarishni ko’paytirish orqali;

    korxonalarni kombinatsiyalash asosida kengaytirishni rivojlantirish orqali 
    (korxona-kombinatlar shaklida);

    ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash asosida kengaytirishni rivojlantirish.


    108 

    Bu ishlab chiqarishning qiyin shakli bo’lib, buncha korxonaning eng 
    yiriklashgan shakli orqali erishish mumkin.

    Ishlab chiqarish korxonalarini yiriklashga quyidagi yo’llar orqali erishish 
    mumkin:
    o
    oldindan mavjud bo’lgan mashina, texnologiya, texnik liniyalalarni 
    ko’paytirish orqali;
    o
    katta quvvatga ega bo’lgan mashina va uskunalarni qo’llash orqali;
    o
    ishlab chiqarish korxonalarni yangi zamonaviy uslubdagi mashina, 
    uskunalar bilan qurollantirish orqali;
    o
    o’zaro bog’liq korxonalarini kombinatsiyalash orqali;
    Iqtisodiy nuqtai nazardan ishlab chiqarishni yiriklashtirishning eng maqsadli 
    yo’li bu korxonaga katta quvvatdagi yangi mashina va uskunalarni jalb qilishdir.
    Korporatsiya darajasini tahlil qilganda absolyut va nisbiy ko’rsatkichlar tahlil 
    qilinadi. Ishlab chiqarish korxonalarining kengaytirishning alohida o’lchami bilan 
    harakterlanadi, uning darajasi esa quyidagi ko’rsatkichlar orqali aniqlanadi: 
    mahsulot ishlab chiqarish hajmi, o’rtacha yillik asosiy ishlab chiqarish fondlari, 
    ishlovchilarning o’rtacha yillik soni. Bo’lardan eng faoli mahsulot ishlab chiqarish 
    hajmidir.
    Nisbiy kengaytirish har xil o’lchamdagi korxonalar o’rtasida ishlab 
    chiqarilgan mahsulot hajmining taqsimoti bilan harakterlanadi. Shuning uchun 
    nisbiy kengaytirish darajasi esa shu yildagi ko’rsatkichlar orqali aniqlanadi. Butun 
    bir korxonada qandaydir mahsulot ishlab chiqarish hajmida korxonaning miqdori, 
    bozorda mahsulotlarni sotilishidan korxonaning haqi va hokazolar.
    Korxonalarni yiriklashuvini xarakterlovchi ko’rsatkichlar:

    Yirik mahsulot ishlab chiqarish hajmi;

    Хodimlarning o’rtacha yillik soni;

    Asosiy fondlarni o’rtacha yillik qiymati;

    Yillik foydalanilgan elektr energiya miqdori;

    Yirik korxonalarning umumiy mahsulotdagi ulushi; %

    Тarmoqdagi korxonalarning o’rtacha miqdori.


    109 

    Download 4,58 Mb.
    1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   175




    Download 4,58 Mb.
    Pdf ko'rish